1398/02/16
تعداد بازدید: 1337
توسط: محبوبه پرورش
میراث مکتوب، حافظه تاریخی و تجربه به تحریر آمده هر ملت است و همچنان که باید در حفظ و نگه‌داری آن‌ها کوشید، پسندیده است تا به آن‌ها به عنوان گنجینه‌های ارزشمندی نگریست که در اغلب موارد می‌توانند راهنما و راه‌گشای پویش‌ها و پژوهش‌های امروز باشند.
در حوزه معدن و زمین‌شناسی نیز اسناد و مدارک کهن زیادی از سرزمین زرخیزمان موجود است که توصیه می‌شود بیش از گذشته مورد واکاوی و پژوهش قرار گرفته و از این داده‌های ارزشمند بهره‌برداری نمائیم.
در شماره‌های پیشین از معدن‌نامه و دیگر اسناد سخن گفته‌ایم و این بار نگاهی گذرا خواهیم داشت بر سفرنامه ابودلف.
سفرنامه ابودلف در سال 341 هجری توسط ابودلف مسعربن المهلهل الخزرجی؛ شاعر، جغرافی‌دان و معدن‌شناس عرب راجع به ایران به تحریر درآمده است و حاوی بررسی‌های جغرافیایی، تاریخی و نیز اطلاعات با ارزشی در باب معادن ایران است. این سفرنامه توسط ولادیمیر مینورسکی (استاد دانشگاه لندن) مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است و ترجمه فارسی آن توسط سید ابوالفضل طباطبایی در سال 1354 به چاپ رسیده است.
گزیده‌هایی از متن رساله دوم ابودلف:
... اینک به شرح معدن‌های طبیعی و شگفتی‌های معدنی که عموماً سودمند است می‌پردازم. چون بر هنر شریف و تجارت سودمند تصفیه و تقطیر و اقسام حل نمودن و آهکی کردن فلزها احاطه یافتم در باب سنگ‌های معدنی و گیاهان طبی دچار تردید و اشتباه شدم و لازم دیدم به دنبال سنگ‌های خام معدنی و چشمه سارها بروم. از این رو با دریافت اطلاعات و اوصاف به شیز رسیدم. شیز شهری است میان مراغه و زنجان و سهرورد و دینور و در کوه‌هایی واقع است که دارای معادن طلا و جیوه و سرب و نقره و زرنیخ زرد و سنگ معروف به لعل بنفش (الجمست) می‌باشد. طلای آن جا سه قسم است: یک قسم بنام قومسی و آن عبارت از خاک طلا است که بر آن آب می‌ریزند و پس از شستشو خاک، طلای آن مانند گرد باقی می‌ماند. این طلا با جیوه ترکیب می‌شود و رنگ آن سرخ روشن و سنگین و پاک و نرم و چکش خور است و رنگ آن در آتش استقامت دارد. قسم دیگر شهربی نام دارد و تکه‌های آن از یک گندم تا ده مثقال یافت می‌شود. رنگ آن تند و ثابت است ولی جنس آن کمی خشک است. قسم دیگر سجابذی است که رنگ آن سفید و هنگام محک سرخ می‌شود. زرنیخ آن ورقه مانند و گرد آن کم است. این قسم طلا برای زینت و آرایش به کار می‌رود و سرخی ندارد. مخصوصاً مردم اصفهان با آن انگشتری می‌سازند. جیوه این طلا از جنس خراسانی عالی‌تر، پاک‌تر و سنگین‌تر است. ما آن را آزمایش نمودیم و معلوم شد یک سی ام آن نقره خام است و مانند آن را در شرق نیافتیم. اما نقره آن به واسطه گرانی ذغال در آن جا برای مردم گران تمام می‌شود.
- نیشابور معدن مس دارد و مس آن از حیث جنس از مس معادن دیگر مرغوبتر است.....
.....خاک همدان تمام به طلا آمیخته است و ذغال سنگ در آن جا کمیاب است و طلایی که به دست می‌آید معادل آن هزینه استخراج دارد و سودی از آن حاصل نمی‌شود. در همدان چشمه‌های معدنی وجود دارد و به جز معدن سطحی سنگ سنباده معدن دیگری ندارد.
صفحه اول نسخه خطی سفرنامه ابودلف موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی
خط سیر ابودلف در ایران
