فرونشست دشت های بحرانی خراسان رضوی

توسط: هادی شریفی

پدیده خشکسالی های متوالی در یک ده اخیر در بخش وسیعی از کشور، از یک سو و برداشت بی‌رویه از سفره های آب زیرزمینی از دیگر سو، رخداد فرونشست زمین در بسیاری از دشت های حاصلخیز را رقم زده است. با توجه به کمبود آب شیرین در مناطق خشک دنیا، روشهای غیر علمی برداشت آب‌های زیرزمینی در بسیاری از مناطق درحال انجام است. این برداشت های بی‌رویه‌ سبب شده است که مشکلات جانبی به مسئله بحران آب اضافه شوند که امروزه خود به صورت مشکلات اساسی در آمده‌اند و نه تنها بحران آب را جدی‌تر کرده‌اند، بلکه پیامد‌های منفی دیگری را نیز در پی داشته‌اند. از جمله این مشکلات، مسئله‌ی فرونشست دشت ها است که اگر از همین امروز به فکر چاره برای آن نباشیم، به زودی از سایر بلایای طبیعی، سبقت می‌گیرد و ما را با پدیده‌ای روبرو می‌کند که شاید هرگز به آن فکر نکرده‌ایم: سرزمین بدون آب. این پدیده طبیعی که ظاهراً به چشم نمی‌آید اثرات مخرب زیادی بر شرایط اقلیمی و محیطی منطقه دارد. خشک شدن زمین حاصل‌خیز، ایجاد شکست در ساختمان ها، پل ها، راه های ارتباطی و سایر سازه‌ها، ایجاد فروچاله‌ها و... از عواقب فرونشست دشت ها است.
سازمان زمین‌شناسی کشور نیز مطابق با رسالت حاکمیتی خود در طی سالیان گذشته مطالعات موردی از جمله در دشت شهریار تهران را انجام داده است.
در بین استان های کشور، استان خراسان رضوی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و از سال 1390 کار پایش میدانی فرونشست‌ها در دشت‌های استانی به صورت برنامه مستمر 6 ماهه در اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق به صورت رسمی آغاز شده است. طبق نتایج بدست آمده تا فروردین ماه 1398 بیش‌ترین فرونشست زمین در استان خراسان رضوی در 6 دشت مشهد، نیشابور و بردسکن، خواف، کاشمر و جوین بوده، که اهمیت هر دشت با توجه به زیرساخت‌های موجود و تنوع و عمق متفاوت رسوبات درگیر، متغیر بوده است.
به منظور ارائه برنامه کاربردی در جهت مدیریت پدیده فرونشست این اداره کل در سال 95 پروژه‌ای تحت عنوان پایش فرونشست در دشت‌های استان خراسان رضوی با هدف تهیه نقشه پهنه‌بندی نرخ نشست در دشت‌های استان به ستاد مدیریت استانداری ارائه نمود. متأسفانه علیرغم پیگیری‌های متعدد امکان جذب اعتبار استانی برای انجام کامل پروژه فراهم نگردید.
با نظر مساعد مدیریت محترم و لزوم تسریع در انجام مطالعات، در اسفند سال 96، از محل منابع در اختیار سازمانی اعتبار پروژه از طریق اوراق قرضه اسلامی تأمین و پروژه پایش مطالعات فرونشست در 6 دشت بحرانی یاد شده آغاز گردید.
این پروژه در حال حاضر به پایان رسیده و نتایج آن به زودی انتشار می‌یابد. در تهیه گزارش یاد شده کلیه اطلاعات موجود در مناطق مورد مطالعه شامل اطلاعات آب زمین‌شناختی، هیدرولوژیکی، ژئوفیزیک، ژئوتکنیک، زمین‌شناسی ساختاری، ژئودزی و راداری تلفیق و تجزیه و تحلیل گردیده است. مساحت مورد مطالعه در هر یک از دشت‌ها به شرح جدول زیر است.

در حال حاضر مطالعات انجام شده به عنوان جامع‌ترین مطالعات مرتبط با پدیده فرونشست در استان خراسان رضوی مورد استفاده خواهد بود. علاوه بر پهنه‌بندی نرخ نشست، دستاوردهای دیگر این پروژه شامل:
1. آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص در دورسنجی داده‌های راداری به تعداد 11 نفر (2 نفر از معاونت زمین‌شناسی، 2 نفر از اداره ژئوماتیکس و 7 نفر دانشجو)
2. تهیه بانک اطلاعات ژئوتکنیک، آب زمین‌شناختی، ژئوفیزیک و تصاویر راداری در 6 دشت استان
3. برخورداری از نرم افزار اورجینال گاما
4. فراهم‌شدن زیرساخت سخت‌افزاری قدرتمند با خرید سرور و تجهیزات مربوطه جهت پروسس داده‌های راداری
5. اضافه‌شدن تخصص تجزیه و تحلیل جابجایی زمین با استفاده از داده‌های رادار در زمین‌لرزه‌ها در بخش مخاطرات
6. تصویب مجوز تخصیص اعتبار استانی مورد نیاز جهت ادامه و تکمیل پروژه
امید است با ادامه کار در سایر دشت‌های استان، بتوان اطلاعات این پروژه را به صورت آنلاین در اختیار کاربران قرار داد.
انجام موفقیت‌آمیز این پروژه برگ زرینی در کارنامه عملکرد فنی این اداره کل می‌باشد و انتظار دارد مسئولان استان بذل توجه لازم را معمول و حمایت جدی در ادامه مطالعات را بعمل آورند، انشاا...

 
تصویر پهبادی از فرونشست‌های جنوب بردسکن خرداد 97