اطلس ژئوسایت‌های استان خراسان رضوی
(نقشه پراکندگی جاذبه‌های ژئوتوریستی استان خراسان رضوی)
توسط: شیوا عباسیان
استان خراسان رضوی با قرارگیری در حد شمال شرقی سرزمین پهناور ایران از ظرفیت‌های متنوع زمین گردشگری برخوردار است. این استان با مساحتی بالغ بر 118000 کیلومتر مربع، پنجمین استان بزرگ کشور است که این وسعت بی نظیرترین جاذبه‌های زمین‌شناسی، معدنی و ژئومورفولوژیکی را در خود جای داده است.
استان خراسان رضوی، شگفتی‌های زمین‌شناختی فراوان و ظرفیت ژئوتوریسم قابل اعتنایی دارد و به همین دلیل توان و ظرفیت جذب شمار زیادی از گردشگران را داراست. برای رسیدن به چنین هدفی، به اجرا در آوردن برنامه جامع توسعه ژئوتوریسم بسیار ضروری است.
تاکنون تعاریف گوناگونی برای ژئوتوریسم از سوی پژوهشگران، صاحب نظران و متخصصین پیشنهاد شده ولی هنوز هیچ کدام مورد توافق همگانی قرار نگرفته است. در این اطلس تکیه ما بر اساس تعریف دکتر امری کاظمی (1391) از ژئوتوریسم شکل گرفته است:
"ژئوتوریسم، گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیده‌ها و فرآیندهای زمین شناختی و آموختن نحوه شکل‌گیری و سیر تکامل آن‌هاست".
نگاهی به جاذبه‌های مشهور ژئوتوریسم استان خراسان رضوی
جاذبه‌های ژئوتوریسمی خراسان رضوی تنوعی از پدیده‌ها در گستره‌ای وسیع از جغرافیا را دربرمی‌گیرد. از دژ سربرافراشته هزار مسجد در شمال خراسان تا خنکای آب جاری در قنات قصبه گناباد و پلایاهای بجستان همه مظاهری از جلوه‌گری زمین است که ابعاد کم‌نظیر ظرفیت زمین گردشگری خراسان را هویدا می‌کند. استان خراسان رضوی در پهنه وسیع خود با برخورداری از طبیعت بکر و دیدنی و با تنوع زیستی و زمین‌شناسی بسیار و حیات‌وحش دیدنی و منحصربه فرد، یکی از مقاصد مطلوب و همیشگی برای طبیعت‌گردان و گردشگران داخلی و خارجی است. در مناطق مختلف خراسان رضوی ویژگی‌های پهنه‌های کوهستانی و جاذبه‌های زمین‌ریخت‌شناسی (ژئومورفولوژیکی) بسیاری وجود دارد که همراه با سایر عناصر و عوامل طبیعی مانند شرایط اقلیمی و وجود زیرساخت لازم، می‌تواند بخشی از گردشگرانی را که از کشورها و شهرهای دیگر به مشهد مسافرت می‌کنند به سوی خود جذب کند.
در تهیه نقشه پراکندگی ژئوسایت‌های استان خراسان رضوی، در گام اول، پس از جمع‌آوری اطلاعات و مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی در استان، اقدام به معرفی و تهیه فایل‌های رقومی مجزا در قالب نرم‌افزارهای GIS شد و سپس نقشه‌های حاصل از کار GIS با فرمت استاندارد در قالب پایگاه داده (Database) تهیه گردیده است که می‌تواند همواره به روزرسانی گردد.
بر اساس طبقه‌بندی پیشنهادی مجری طرح، مشاور و کمیته راهبردی، جزئیات هر پدیده بررسی و اطلاعات آن گردآوری و سپس اقدام به تهیه و تکمیل جداول اطلاعات توصیفی مکانی شد. در مجموعه حاضر پدیده‌های مختلف زمین‌گردشگری در قالب 8 گروه (امری‌کاظمی، 1391) دسته‌بندی و معرفی شده است.
- پدیده‌های رسوب شناسی - پدیده‌های فرسایشی
- پدیده‌های آذرین و دگرگونی - پدیده‌های زمین ساخت (تکتونیک)
- چشم‌اندازهای زمین‌شناختی - پدیده‌های زمین‌شناسی مهندسی
- پدیده‌های زمین‌شناسی فرهنگی - پدیده‌های رسوب شناسی - فرسایشی
شناسنامه هر پدیده به همراه مختصات مربوطه در جداول اطلاعات توصیفی مکانی در نرم‌افزار ArcGIS تهیه شده است که جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص هر پدیده می‌توان به این جداول مراجعه کرد. محل هر پدیده نیز در نقشه نسبت به شهرها و جاده‌ها مشخص شده است که بدین سان راه دسترسی به آن‌ها را آشکار می سازد.
با توجه به جامعه مخاطب نقشه که طیف گسترده‌ای از دانش پژوهان و کارشناسان علوم‌زمین، جغرافیا، گردشگری، میراث فرهنگی و طبیعی، محیط زیست، منابع طبیعی، هنرمندان و دیگر علاقه‌مندان را شامل می‌شود، تا حدامکان کوشش شده از طرح و ورود به مباحث صرف زمین‌شناسی خودداری شود.
علاقه‌مندان جهت آگاهی بیشتر از مفاهیم و جزئیات علمی هر پدیده می‌توانند از مراجع معرفی شده استفاده نمایند. از کاربران این نقشه انتظار داریم، مجموعه حاضر را دایره المعارفی قطعی و مسلم در این موضوع ندانسته و صرفاً مقدمه‌ای درباره موضوع زمین گردشگری و بررسی پتانسیل‌های استان خراسان رضوی تلقی نمایند که امید می‌رود با پیشنهادها و نظرات سازنده شما مسیر تعالی و ترقی را طی نماید.
این دستاورد علمی، حاصل مطالعات کتابخانه‌ای، گزارش‌های منتشره، بازدیدهای میدانی و گفتگو با کارشناسان و نتیجه همکاری و اجرای نقطه نظرات مجری طرح، ناظر علمی، مشاور پروژه و کمیته راهبردی، هم‌چنین مساعدت ارکان مختلف به‌ویژه معاونت‌ها، مسئولان و کارشناسان ادارات مختلف، اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال‌شرق می‌باشد که بدین‌وسیله از اهتمام و تشریک مساعی تمامی ارکان این اداره کل تشکر و قدردانی می‌شود.
نقشه پراکندگی ژئوسایت‌های استان خراسان رضوی
