این سرفصل گریزی است به پاره ای نکات که یا از آن بی¬خبریم و یا در مشغله ی کارهای مختلف کمتر به آن توجه نموده و یا می‌نمائیم، ولی هر چه باشد دستمایه ای از مضامین طنز و جدی است که توجه ما را بیشتر به خود جلب نماید. از این شماره هیئت تحریریه تصمیم بر آن گرفت تا مطالبی برآمده از لابه‌لای اسناد تاریخی طی دوره فعالیت سازمان نیز به آن افزوده شود تا طیف گسترده‌تری از مطالب را دربرگیرد، امیداست مفید واقع شود.
توسط: محبوبه پرورش
بر اساس قانون مصوب 1338
سازمان زمین شناسی کشور، سازمانی است مستقل و دارای شورایی مرکب از نمایندگان وزارتخانه، سازمان برنامه، شرکت ملی نفت و دانشگاه تهران بود. رئیس سازمان به اتفاق اعضای شورا نسبت به کلیه امور سازمان تصمیم گیری می نمود. بودجه سازمان از محل اعتبارات سازمان برنامه و بودجه، شرکت ملی نفت و عواید عمومی و درآمدهای اختصاصی تأمین می گردید.
گزیده ای از فعالیت سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در دهه نخست
تصویب قانون تأسیس سازمان زمین‌شناسی کشور در مجلس‌های شورای ملی و سنا، دی‌ماه 1338
ریاست سازمان از زمان تشکیل تا مهرماه 1341: مهندس صفی اصفیا
اولین کادر اداره: نصرالله خادم، جمشید افتخارنژاد، محمد حسن نبوی، منصور صمیمی نمین و بدیع الله فروغی
ریاست سازمان از 1341 تا پاییز 1353: مهندس نصرالله خادم
رخدادهای مهم دهه اول فعالیت سازمان
• همکاری فنی سازمان ملل و سازمان زمین شناسی کشور: 1341 تا 1347
کمک مالی در قالب این همکاری شامل 1425300 دلار از سوی سازمان ملل، 1679000 دلار از سوی دولت ایران همراه با 400000 دلار برای بنای ساختمان جدید سازمان زمین شناسی که در کل این مبلغ معادل 3645300 دلار بود و بعد به 5058420 دلار افزایش یافت.
• تشکیل کمیته نامگذاری چینه شناسی:1341
کمیته با اقدام سازمان زمین شناسی کشور و با گردآمدن نمایندگان شرکت ملی نفت ایران، شرکت اکتشاف و استخراج نفت ایران و سازمان زمین شناسی تشکیل شد. در جلسات از چینه شناسان دانشگاه تهران نیز دعوت به عمل می آمد.
• آغاز به کار قسمت کارتوگرافی و تهیه نقشه های زمین شناسی: 1344-1343
با همکاری و نظارت فنی سوئیس بخش کارتوگرافی آغاز به کار کرد و بعد از رفتن کارشناسان سوئیسی این وظیفه به وسیله آرام آفاقی و دوستانشان ادامه پیدا کرد.
• استقرار در ساختمان جدید: 1345
مطالعات زمین شناسی و کارهای وابسته به آن نیاز به آزمایشگاه های مختلف داشت که سازمان در زمان تشکیل فاقد آن بود. از محل اعتبارات سازمان برنامه و بودجه (800000 دلار) ساختمان جدید که دارای فضای مناسب برای موزه و کتابخانه نیز بود، تأسیس شد.
• بخش دوم همکاری های فنی سازمان ملل با سازمان زمین شناسی: 1347 تا 1350
کمک مالی: 711500 دلار از سوی سازمان ملل و 2705300 دلار از سوی دولت ایران فعالیت های دهه نخست سازمان زمین شناسی
در آخر دهه ی نخست فعالیت سازمان 542000 کیلومتر مربع معادل 33 درصد از سطح کل کشور بررسی و برداشت شد. از این تعداد 328500 کیلومتر مربع در مقیاس 1:250000 و بقیه در مقیاس 1:100000 بوده است.
نخستین گزارش سازمان در سال 1343 منتشر شد و تا آخر دهه نخست 27 جلد گزارش همراه با 18 نقشه زمین شناسی معدنی به چاپ رسید.
در آخر دهه نخست فعالیت سازمان 20000 مقطع نازک سنگ و نیز 28000 مقطع نازک از سنگ‌های رسوبی مطالعه شد. بررسی های ماکروفسیل شامل 10000 نمونه و 1500 نمونه کنودونت بوده است. حدود 337 نمونه سنگ، 813 نمونه کانی، 1056 نمونه فسیل و 31 نمونه سنگ های نیمه قیمتی گردآوری شد.
در سال 1351 کتابخانه سازمان دارای 2675 جلد کتاب، 4240 جلد جزوه فنی وعلمی، 401 نشریه و مجله، 14 میکروفیلم و میکروکارت و 7 حلقه نوار بود. در این سال سازمان دارای 95 دستگاه اتومبیل بود که در آخر دهه اول 1100000 کیلومتر مسافت بیابانی به وسیله اتومبیل‌ها پیموده شده بود.
روند افزایش نیروی انسانی سازمان در دهه نخست
شیرینی کلام و صراحت لهجه با: عزت آشپز
عزت آزاد نامور،آشپز مأموریت های صحرایی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
آقای آزاد نامور هفتدارن، معروف به عزت آشپز از اوایل شکل گیری سازمان زمین شناسی با کارشناسان سازمان همراه شد و در مأموریت های صحرایی به عنوان آشپز حضور داشت، به گفته کسانی که ایشان را می شناختند، انسانی روشنفکر و بسیار اهل مطالعه بوده و آگاهی سیاسی و اجتماعی بالایی داشت. ایشان قبل از پیوستن به سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، عضو سندیکای قنادان بودند. آقای دکتر بربریان در کتاب خود، آن جا که کوشش های سازمان زمین شناسی کشور را برمی شمارد، جمله ای را از عزت آشپز (1351) نقل می کند:
"زمین شناسان با چکش زدن های پی در پی خود، آرامش سنگ ها را که به خواب ابدی فرورفته اند، به هم می زنند."
عزت متولد 1319 بود. خیلی دیر و در سال 1360 ازدواج کرد و صاحب یک پسر شد که در هنگام درگذشت او (1367) در سانحه‌ی تصادف، تنها 7 سال داشت. روحش شاد و یادش گرامی.
خاطره ای از عزت به نقل از آقای مهندس سهندی
چند سال آخر خدمت، عزت به عنوان نگهبان در سازمان فعالیت می کرد. در زمان پهلوی، حفاظت ادارات را تیمسارها و بازنشستگان ارتش به عهده داشتند. مسئول حفاظت سازمان زمین شناسی فردی به نام تیمسار زند کریمی بودند. ایشان برای مراقبت از اداره، یک سگ خریده و در بخشی از سازمان برایش خانه ای ساخته بودند. تیمسار، جیره ای معادل 450 تومان برای سگ تعیین کرده بودند. به گفته همکاران پیش کسوت سازمان، داخل اداره، کافی شاپی بود که در آنجا فردی به نام آقای شاملو سرویس دهی می کرد و همکاران برای استراحت کوتاه حدود ساعت 10، آن جا جمع می شدند و تیمسار بخشی از جیره سگ را به آقای شاملو می داد و او هر روز مقداری سوسیس و کالباس به سگ می داد. یک روز که از قضا عزت نگهبان درب ورودی بوده است، سگ به خیابان می‌دود و ماشینی با او برخورد می کند. تیمسار، عزت را بازخواست و مورد ملامت قرار می دهد که چرا جلوی سگ را نگرفته است؟ عزت پاسخ می دهد که در سیستم دولتی کارمندی که حقوقش بالاتر است، پست سازمانی بالاتری دارد و من به خود اجازه نمی دهم که جلوی مافوق خود را بگیرم. چه آن که حقوق آن سگ از من بالاتر بود.
عزت آشپز (مش عزت) به قلم دکتر عبدالله سعیدی
مش عزت را در اولین سال ورود به سازمان زمین شناسی کشور، زمانی که برای کارآموزی به تهران رفته بودم شناختم.
کمپ بزرگی در تابستان 1350 در نزدیکی همدان برپا بود و چندین اکیپ در آن مستقر بودند. مش عزت آشپز یکی از این اکیپ ها بود. لهجه ای آذری شیرین داشت با دندان های طلا مورد توجه همه بود، به چند دلیل: آشپز بسیار ماهری بود و منش سیاسی قوی داشت. همیشه یک رادیوترازیستوری کوچک داشت و به ایستگاه های رادیویی فارسی زبان خارج از کشور گوش می داد. حتی وقتی راه می رفت رادیو را با خود همراه داشت. می توانستی با مش عزت ساعت ها گفتگو کنی و لذت ببری چون دارای شعور سیاسی بالا بود در همه زمینه ها ادب را رعایت می کرد. در آغاز ماه‌های پس از انقلاب نمی دانم به چه دلیلی او را به نگهبانی جلو درب سازمان گماردند. او به عنوان نگهبان مدتی در خانه های سازمانی آن دوره سازمان ساکن بود و ازدواج کرد و پسردار شد.
پس از آن همیشه او را در فضای سازمان می دیدیم و همه کارشناسان قدیمی او را دوست داشتند چون مش عزت را دوست داشتند. مش عزت دیگر به مأموریت فرستاده نشد، نمی دانم خودش دوست نداشت یا اینکه خواستند به خاطر زبان صریح و یا تفکراتش، کمی محدود شده باشد. اگر از گرسنگی می مرد هیچگاه زبان نمی گشود و از فردی کمک نمی خواست.
در بامداد یک روز کاری از ماه های آغازین سال که جلو درب سازمان در حال نگهبانی بود، معاون وقت سازمان ایرادی ناخوشایند از او گرفته بود. جواب داده بود فکر نکنید شما آدم بزرگی شده اید، نه این مسئولیت شماست که کوچک شده است و شما بر آن نهاده شده ای.
تاریخچه کوشش های سازمان زمین شناسی در دهه نخست فعالیت برگرفته از کتاب دانش کیهان و زمین در ایرانویچ است و در تنظیم این مطلب از گفتگو و همکاری ارزشمند بزرگوارانی چون آقایان دکتر سعیدی، مهندس سهندی، ایرانشاهی و رهبر بهره جسته ایم و نیز خانواده معزز آزاد نامور عکس ها و اطلاعات خوبی را در اختیار قرار گذاردند. از کلیه عزیزان سپاسگزاریم.
انسان ها می‌آیند و می‌روند و با جای گرفتن در قاب خاطره گذشت زمان را برای ما تداعی و عینیت می بخشد. پس ما هم خاطره ای خوب به یادگار گذاریم....
