اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق بر پایه‌ی برنامه‌ریزی علمی و عملیاتی و با تکیه بر توان کارشناسی پروژه‌های متعددی را به انجام رسانده و یا در دست
انجام دارد.
با هدف انتقال تجربه و نیز معرفی نتیجه تلاش همکاران، در هر شماره به معرفی یک و یا چند پروژه منتخب می‌پردازیم.
گزارش پایش فرونشست 6 دشت بحرانی در استان خراسان رضوی
توسط: هادی شریفی
استان خراسان رضوی با مساحت 116486 کیلومترمربع و جمعیت 4/6 میلیون نفر 7 درصد از مساحت و 8 درصد جمعیت کشور را در بر می‌گیرد. قرار گرفتن این استان در منطقه خشک باعث شده است که تأمین آب استان مبتنی بر بهره‌برداری گسترده از منابع آب زیرزمینی باشد به طوری که طبق بیلان منابع آب سال 95-1394 کشور، 5 میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی در این استان برداشت می-شود.
بهره برداری گسترده از منابع آب زیرزمینی باعث شده که از 37 محدود مطالعاتی استان، در 34 محدوده بیلان منابع آب منفی بوده و از نظر توسعه بهره برداری ممنوعه یا ممنوعه بحرانی باشند. کسری مخزن آبخوان های استان در حال حاضر 124/1 میلیارد مترمکعب می باشد.
بهره برداری گسترده از منابع آب زیرزمینی باعث بروز پدیده فرونشست و توسعه عوارض منفی آن در بسیاری از دشت های استان از اواخر دهه 60 شمسی شده است.در حال حاضر طبق گزارشات و شواهد میدانی جمع‌آوری شده توسط سازمان زمین شناسی کشور در 22 محدوده مطالعاتی استان وضعیت فرونشست حالت بحرانی داشته و باید به طور دقیق مورد بررسی قرار بگیرد.
با توجه به خطرات ناشی از گسترش فرونشست در دشت های استان، منطقه شمال شرق سازمان زمین‌شناسی کشور در اولین مرحله از مطالعات پایش فرونشست استان، بررسی و مطالعات جامع فرونشست در 6 محدوده مطالعاتی مشهد، نیشابور، خواف، جوین، بردسکن و کاشمر را در دستور کار قرار داد. در این مطالعات ضمن بررسی وضعیت زمین شناسی سطحی و زیرسطحی و ساختاری آبخوان‌های هر محدوده، وضعیت هیدروژئولوژی هر دشت نیز بررسی شده و ضمن بررسی روند توسعه منابع آب زیرزمینی، شواهد میدانی فرونشست نیز جمع آوری شده است. مشخصات هر یک از آبخوان های مورد مطالعه در جدول 1 ارائه شده است.
جدول1- مشخصات آبخوان های مورد مطالعه
با استفاده از تصاویر ماهواره راداری Sentinel-1A که استان خراسان رضوی را پوشش می دهد، نقشه‌های هم نرخ فرونشست این شش دشت برای دوره زمانی 10/2018-10/2014 (مهر 1393 تا مهر1397) با استفاده از نرم افزار GMTSAR تهیه شده است که در اشکال 1 تا 7 ارائه شده است. در جدول 2 تا 4 پهنه بندی مساحت در هریک از این دشت ها ارائه شده است.
جدول 2- زون بندی فرونشست در دشت مشهد و نیشابور بر اساس نرخ فرونشست سالانه
جدول 3- زون بندی فرونشست در دشت خواف و جوین بر اساس نرخ فرونشست سالانه
جدول 4- زون بندی فرونشست در دشت بردسکن و کاشمر بر اساس نرخ فرونشست سالانه
شکل1- موقعیت دشت های مورد مطالعه در استان خراسان رضوی
در این شکل نقاط قرمز رنگ سایر دشت های دارای فرونشست می باشند
شکل 2- نقشه فرونشست دشت مشهد از سال 2016 تا سال 2018
شکل 3- نقشه فرونشست دشت نیشابور از سال 2016 تا سال 2018
شکل 4- نقشه فرونشست دشت خواف از سال 2016 تا سال 2018
شکل 5- نقشه فرونشست دشت جوین از سال 2017 تا سال 2018
شکل 6- نقشه فرونشست دشت بردسکن از سال 2017 تا سال 2018
شکل 7- نقشه فرونشست دشت کاشمر از سال 2017 تا سال 2018
