نقشه زمین ساخت و زمین شناسی ساختاری خراسان رضوی (بر پایه اطلاعات رقومی)
مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق بر پایه ی برنامه ریزی علمی و عملیاتی و با تکیه بر توان کارشناسی پروژه متعددی را به انجام رسانده و یا در دست انجام دارد.
با هدف انتقال تجربه و نیز معرفی حاصل تلاش همکاران از این مجلد در هر شماره به معرفی یک و یا چند پروژه منتخب خواهیم پرداخت.
استان خراسان رضوی به مرکزیت مشهد یکی از مهم ترین کلان شهرهای مذهبی جهان، در پهنه لرزه خیز قرار دارد بطوری که در طول تاریخ بارها در اثر زمین لرزه، بخشهای مختلف آن بخصوص شهر مشهد دچار زمین لرزه و تلفات جانی و مالی فراوان شده است. لزوم شناخت گسلهای لرزه زا و فعال و دیگر داده های مرتبط که ارتباط مستقیم با زمین لرزه دارد سبب شد تا مطالعه و تهیه نقشه های یکپارچه زمین ساخت، گسل های فعال و غیر فعال، زمین شناسی ساختاری و زمین شناسی کواترنری استان خراسان رضوی در دستور کار مرکز قرار گرفت. نقشه های این چهار پروژه با مقیاس های 1:500000 و 1:250000 در مدت زمان 3 سال با مسئولیت آقای مهندس نصیر نادری نهایی و ارائه شده است.
مشخصات پروژه ها:
مجری طرح : جمال روشن روان
تهیه کننده و مجری فنی : نصیر نادری
GIS و کارتوگرافی رقومی: ملیحه ظفری مقدم
ناظر علمی : محمد رضا قاسمی
شناسنامه نقشه زمین ساخت و زمین شناسی ساختاری خراسان رضوی
نقشه یکپارچه زمین ساخت و زمین شناسی ساختاری خراسان رضوی بر پایه اطلاعات رقومی مختلف در مدت زمان حدود 3 سال توسط گروهی از متخصصین مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق- مشهد تهیه شده است. این نقشه دارای ویژگی هایی است که از آن جمله می توان به دقت مختصاتی داده ها و لایه های اصلی نقشه تا 50 متر، استاندارد و یکسان بودن اطلاعات و نشانه های اصلی نقشه بر مبنای استاندارد بین المللی USGS و استفاده از همه ی مطالعات و منابع مختلف موجود اشاره نمود که در زیر به اختصار به آنها اشاره می شود.
1- در ابتدا لایه های اطلاعات مکانی 11 برگ نقشه 1:250000 و 52 برگ نقشه 1:100000 زمین شناسی خراسان رضوی در فرم استاندارد Geodatabase تهیه شد سپس اطلاعات محدوده های کواترنری و عناصر ساختاری مختلف از جمله گسل ها، چین ها، شیب و امتداد لایه ها ، اثرات لایه بندی و واحدهای کواترنری از تک تک نقشه ها استخراج، تلفیق و یکپارچه گردید که در نتیجه تعداد عناصر ساختاری اولیه برای گسلها 19014 مورد، چین ها 1207 مورد، نقاط شیب و امتداد 11757 مورد ، خطوط اثرات لایه بندی 16553 مورد و مساحت برونزد سازند های کواترنری 80310 کیلومتر مربع مشخص شدند.
2- نمادهای واحدهای مختلف کواترنری و عناصر ساختاری استخراج شده از نقشه های مختلف، هماهنگ و یکسان سازی گردید. سپس برطبق استاندارد USGSو نقشه های زمین شناسی کشور تنظیم و استاندارد سازی یکسان در مورد آنها به عمل آمده است.
3- مبنای تهیه نقشه زمین ساخت و زمین شناسی ساختاری از منابع نقشه ای واطلاعات کتابخانه ای است. از این رو به طور معمول خطای مختصات جغرافیایی برای داده ها و اطلاعات وجود دارد. برای رفع این خطای مهم، مکان هندسی تک تک واحدهای کواترنری، گسلها (تعداد 19014 گسل) و چین ها (تعداد 1207 چین) توسط تصاویر ماهواره ای پردازش و ارتو (Ortho) شده لندست ETM+ و IRS-Pan اصلاح گردیدند. در نهایت مساحت واحدهای کواترنری به 11647 و تعداد گسل ها به 17428 مورد و تعداد چین ها به 979 مورد تغییر یافته است. همچنین در بخش هایی که تراکم عناصر ساختاری شیب و امتداد تخمینی و اثرات لایه بندی به اندازه مناسب وجود نداشت به توسط این تصاویر تعداد آنها نیز افزایش یافته است.
4- رخنمون های عهد حاضر متعلق به دوره کواترنری از تنوع زیادی در نقشه های زمین شناسی برخوردار است لذا بر پایه پارامترهای مختلف، سه رخنمون کلی از مجموع واحدهای عهد حاضر انتخاب شده که در نقشه زمین ساخت لحاظ شده است.
5- تعداد 17428 گسل نهایی شده بر اساس پارامترهای مختلف به گسل های فعال ، اصلی (گسل های با طول بیشتر از 20 کیلومتر) و فرعی (گسل های با طول کمتر از 20 کیلومتر) تفکیک شده اند.
- گسل های فعال: گسل هایی که از قبل توسط متخصصین مختلف مطالعه شده و مستند هستند به نام گسل های فعال مشخص و گسل های فعال احتمالی نیز بر پایه پارامترهای مختلف تفکیک شده اند. تعداد گسل های فعال مشخص 55 و تعداد گسل های فعال احتمالی 45 مورد که در نقشه زمین ساخت مشخص شده است.
- چگالی عناصر ساختاری در دو نقشه مذکور بر مبنای مقیاس 1:500000 تنظیم شده که گسل ها حدود 4450 مورد، چین ها حدود 508 مورد، خطوط اثر لایه بندی حدود 1903 مورد و نقاط شیب حدود 2061 مورد در این نقشه به تصویر کشیده شده است.
6- استخراج نام گسلها و چین ها بر پایه اسامی مندرج در نقشه های زمین شناسی 1:100000 و 1:250000 تهیه و تنظیم شده است.
7- گودی ها و فرورفتگی های متعددی در سازندهای کواترنری استان به چشم می خورد که نقش مهمی در کاربرد نقشه های زمین شناسی کواترنری داشته و به دلایل متعدد زمین ساختی، ریخت شناسی و مانند آن به وجود آمده است. این عارضه ها توسط تصاویر ماهواره ای، منحنی میزان با متراژ مشخص ، تراکم قناتها و سیستم های شبکه های آبراهه ، رخنمون های سنگی و مانند آن در نقشه زمین ساخت مشخص شده اند.
8- داده های چندین لایه فرعی شامل شهرها، آبادی ها، جاده ها، رودخانه ها، آبراهه ها، قنات ها، چشمه ها و مانند آن از فایل نقشه های 1:25000 و گاهی از فایل نقشه های 1:250000 توپوگرافی استخراج شده اند. پس از یکپارچه سازی، مکان هندسی بعضی از لایه ها توسط داده های ماهواره ای ارتو شده ETM+ و IRS-pan اصلاح و در هر دو نقشه جانمایی شدند.
7- لایه های DEM از نوع SRTM (با تفکیک مکانی 90 متر) و تصویر سایه دار(Hill shade )گستره استان جهت تفکیک نقاط ارتفاعی و تشخیص کوه و دشت و مناطق رخنمون های سنگی استفاده گردیده است. به جهت تفکیک بهتر لایه ها از طبقه بندی مختلف رنگی نیز استفاده شده است.
نقشه زمین ساخت خراسان رضوی (بر پایه داده های رقومی)
نقشه زمین شناسی ساختاری خراسان رضوی (بر پایه داده های رقومی)
