ایران - مشهد مقدس
اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق
سرمایه انسانی؛ مهم‌ترین دارایی هر کشور
توسط: سحرناز تاج‌بخش
امروزه توجه به "سرمایه انسانی" به عنوان یکی از بنیادی ترین سرمایه های هر کشور مورد نظر جامعه شناسان، فعالان اقتصادی و برنامه ریزان دولتی است. شاید ساده ترین بیان از سرمایه انسانی عبارت باشد از: مجموعه دانش، مهارت‌ها، استعدادها و تحصیلاتی که هر یک از ما در طول سال‌ها کسب کرده‌ایم. اما این تعریف بسته به کاربرد آن در حوزه های مختلف، ابعادی کوچک، متوسط و بزرگ را شامل می‌شود، مثلاً سرمایه انسانی در یک شرکت، شهر، کشور و سرانجام در کلِ دنیا. اما آنچه در همة این حوزه ها مشترک است، ارزشِ بدون قید و شرطِ انسانِ فرهیخته، خردورز و مسئولیت پذیر با توانایی خلقِ فرصت های تازه و حل مشکل‌های پیش آمده است. به این ترتیب می توان گفت در هر موقعیتی که باشیم اگر همه عوامل دیگر را برای همه افراد یکسان فرض کنیم، معمولا افرادی که سرمایه انسانی بیشتری داشته باشند از کارآیی بیشتری برخوردار بوده و امتیازات بالاتری در خانه، محیط کار، محل تحصیل و حتی در روابط با دیگران به دست می آورند.
در این مطلب سعی شده است از منظرهای متفاوت به سرمایة انسانی، نتیجه ای واقع گرایانه و کاربردی به دست آوریم که الگوهای ذهنی ما را به سمت برنامه‌ریزی عملی روشن و کارآمد سوق دهد.
تاثیر سرمایه انسانی در رشد کشورها
به عقیده کارشناسان مجمع جهانی اقتصاد، امروزه هیچ عاملی به‌اندازه "آموزش و گسترش مهارت‌های نیروی انسانی" (به عبارتی تقویت سرمایه انسانی) یک کشور نمی‌تواند به رشد و توسعه اقتصاد آن کشور کمک کند. مجمع جهانی اقتصاد در تازه‌ترین گزارش خود در مورد وضع سرمایه انسانی در کشورهای مختلف جهان تأکید کرده است که با وجود پیشرفت روزافزون فناوری، هم‌چنان بخش قابل‌توجهی از ذخیره سرمایه انسانی جهان بلااستفاده مانده است، به‌طوری‌که در حال حاضر تنها ۶۲ درصد از این سرمایه مورد بهره‌برداری کامل قرار گرفته است.
در عصر جدید انسان ها برتر از عوامل تولید و به عنوان راه‌گشای توسعه پایدار شناخته می شوند، چرا که انسان چه از نظر هدف گذاری توسعه و چه از نظر عاملِ توسعه در مرکز توسعه پایدار قرار می گیرد. سرمایه انسانی بزرگ‌ترین دارایی هر بنگاه اقتصادی و کشور محسوب می‌شود سرمایه ای که نه تنها مستهلک نمی‌شود بلکه اگر شرایط رشد آن فراهم شود، سرمایه‌ای فزاینده به شمار می آید. در تعامل‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی با سایر کشورها، داشتن سرمایه انسانی توانمند، شاخص اصلی قدرت و توان رقابتی در بین این کشورها بوده و دیگر تجهیزها و سرمایه مادی و ماشین آلات شاخص اصلی رتبه کشورها نیست. از این رو توجه به نیروی انسانی و برنامه‌ریزی برای به ثمر رسیدن استعدادها، بالابردن دانش افراد، آموزش مهارت‌های فردی که منجر به سلامت روح و جسم افراد می شود و بالاخره هرآنچه به بالارفتن ارزش‌های فردی انسان‌ها منجر می‌شود، در دستور کار برنامه‌های توسعه‌ای هر کشور، بنگاه یا مجموعه قرار می گیرد.
سرمایه انسانی و تاثیر متقابل محیط کار
اگر سازمانی در دنیای امروز بخواهد پیشتاز باشد، بایستی از پشتوانه قوی نیروهای متخصص، با اخلاق و با انگیزه بهره‌مند شود. در واقع بین سرمایه انسانی و بهره‌وری در سازمان ها رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. از این رو از دغدغه‌های مهم سازمان های موفق جهان، گردآوری سرمایه انسانی فرهیخته و خردورزی است که قادر به ایجاد تحول در سازمانی که به آن متعلقند، باشند. سازمان‌ها بایستی افراد درست را برای مشاغل درست در مناسب‌ترین زمان گزینش نمایند. همه انسان‌ها در زمینه توانایی، میل و اراده انجام کار (انگیزه) متفاوتند. اخذ نتایج خوب از عملکرد افراد در گروی توانایی و انگیزه لازم خواهد بود. نمونه‌هایی از دارایی و بدهی مربوط به سرمایه انسانی در سازمان ها به شرح زیرند:
مدیریت سرمایه انسانی
اگر منابع انسانی سازمان در مسیر اهداف و استراتژی‌های سازمان عمل نمایند، آن گاه ما سرمایه انسانی خواهیم داشت. این فرآیند را مدیریت سرمایه انسانی تعریف می کنیم. مثلاً شرکت توتال هیچ چاه نفتی ندارد ولی صرفاً با استفاده از دانش افراد خود محصول‌های نفتی تولید می کند و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی شناخته می شود.
سازمان‌هایی که می‌توانند منابع انسانی را به سرمایه انسانی تبدیل نمایند باید یکی از ویژگی های زیر را داشته باشند:
• سازمان‌های خلاق
• سازمان‌های یادگیرنده
• سازمان‌های توانمند ساز
• سازمان‌های دانایی محور
انواع سرمایه انسانی در سازمان‌ها چیست؟
• سرمایه معنوی (کسی که احساس آرامش، امید و روشنایی به افراد می¬دهد)
• سرمایه فکری (کسی که فکر می‌کند و 1000 نفر کار می‌کنند)
• سرمایه دانشی (کسی که تخصص دارد)
• سرمایه عاطفی (کسی که صمیمیت دارد)
• سرمایه اخلاقی (کسی که بد و خوب را به درستی از هم تشخیص می‌دهد)
• سرمایه اجتماعی (این افراد کار تیمی می‌کنند)
• سرمایه جهانی (کسی که هر جای دنیا برود سرمایه است)
• سرمایه فرهنگی (آدم‌هایی که نسبت به ارزش‌های فرهنگی محیط حساس هستند. نبود سرمایه‌های فرهنگی یعنی تبعیض و تعارض)
نگاهی به شاخص سرمایه انسانی در ایران
در گزارش مجمع جهانی اقتصاد (1396)، ایران با کسب ۹۷ر۵۴ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز، رتبه ۱۰۴ را از لحاظ شاخص سرمایه انسانی در بین ۱۳۰ کشور مورد بررسی به خود اختصاص داده است. ایران در این رتبه‌بندی در قیاس با کشورهای کم‌درآمدتری مانند تاجیکستان، فیلیپین، غنا و کامرون امتیاز کمتری کسب کرده و طبیعتاً جایگاهی نازل‌تر از آن‌ها را به دست آورده است.
از اطلاعات گردآوری شده می‌توان چنین استنباط کرد که کشور از لحاظ دارابودن نیروی انسانی تحصیل کرده در سطحی نزدیک به متوسط قرار دارد و روند کنونی آموزش هم به‌رغم مشکل‌های غیرقابل انکارش می‌تواند در آینده جایگاه کشور را در زمینه سرمایه انسانی بهبود بخشد. در مقابل، استفاده مناسب از ظرفیت‌های نیروی کار (ازلحاظ کمی و کیفی) امری است که به‌شدت مغفول مانده و در صورت ادامه این روند شاید بهبود مستمر اشتغال و بهره‌وری در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران امری بسیار دشوار شود.
بنابر گزارش اخیر مجمع جهانی اقتصاد، کشورهای نروژ، فنلاند و سوئیس در سال ۲۰۱۷ از لحاظ شاخص سرمایه انسانی جایگاه اول تا سوم جهان به خود اختصاص داده‌اند و کشورهای آمریکا، دانمارک، آلمان، نیوزیلند، سوئد، اسلوونی و اتریش به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
این واقعیت که حتی پیشرفته‌ترین کشورهای جهان هم نتوانسته‌اند نمره‌ای حتی بالاتر از ۸۰ را کسب کنند، به خوبی نشان می‌دهد که از نظر مجمع جهانی اقتصاد، جهان هنوز هم راه درازی تا بهره‌گیری کامل از سرمایه انسانی خود در پیش دارد.
منابع:
1) https://donya-e-eqtesad.com
2) http://www.bizyar.com/fa/article/show
3) http://www.ettelaat.com/etiran/?p=311768
