پیک خبری 17، یادها و نام ها

همانند پهنه گسترده ایران زمین، زمین‌شناسی کشور ما نیز قلل مرتفعی به خود دیده است. عزیزانی که از مسیر کوشش‌های بی‌دریغ به سطوح بالای دانش و تجربه گرا‌‌‌‌ن‌سنگ علوم‌زمین دست یافته‌اند و دستاوردهای علمی آنان سند افتخار این مرز و بوم می‌باشد. مهندس پرتوآذر یکی از این چهره‌های برجسته علوم زمین است. در این شماره به گفتگوی صمیمی با ایشان نشسته‌ایم.

به اهتمام: مریم بهره‌مند

مهندس حسین پرتوآذر 

آقای مهندس پرتوآذر بفرمایید چگونه وارد سازمان زمین‌شناسی شدید و چه عواملی در موفقیت بیشتر شما اثرگذار بوده است؟

پس از ملی شدن شرکت نفت توسط دکتر مصدق و تشکیل کنسرسیوم مرکب از کشورهای فرانسه، آمریکا، انگلیس و هلند به مدت 10 سال برای بررسی چینه‌شناسی و زیست‌چینه‌ای سلسله جبال زاگرس و آموزش نکات علوم‌زمین به افراد ایرانی، از عده‌ای دانش‌آموخته‌ امتحان گرفته شد، اینجانب در قسمت پالئونتولوژی انتخاب و زیر نظر دکتر Wynd تمام واحدهای سنگی از زمان تریاس تا Pliocene از نظر واحدهای سنگی و هم از لحاظ زیست چینه‌ای (فسیل‌های شاخص و بایوزون‌ها) مورد بررسی دقیق جهانی قرار گرفت. کتب و چارت‌های بسیار مهمی توسط Wynd  وJames   ارائه گردید. از این همکاری تجربه دقیق و عمیقی را بدست آوردم. بعد از انقضای کار در کنسرسیوم با آشنایی که با دکتر تکین و طراز داشتم مرا به مهندس خادم معرفی کردند، ایشان برای مصاحبه به اشتوکلین معرفی، پس از مصاحبه مرا به دکتر مهرنوش رئیس گروه دیرینه‌شناسی معرفی و در سازمان زمین‌شناسی در سال 1351 استخدام و مشغول کار شدم، با تجربه‌ای که روی واحدهای سنگی و زیست‌چینه‌ای (فسیل‌های شاخص و بایوزونها) داشتم، با عملکرد مطالعه و بررسی دقیق روی نمونه‌های زمین‌شناسان که انجام میدادم دکتر مهرنوش در جلسه‌ای که بنده هم حضور داشتم، ایشان گفت تحول بزرگی در زمینه مطالعه نمونه زمین‌شناسان بوجود آمده است... پس از مدتی توسط رؤسای سازمان آقایان مهندس ملاک‌پور، مهندس الماسی، دکتر احمدزاده و مهندس کره‌ای به سرپرستی و ریاست گروه دیرینه شناسی انتخاب شدم. 

شما یکی از چهره‌های برجسته در سازمان زمین‌شناسی کشور بوده و هستید، در امر تهیه نقشه و گزارش‌ها همکاری داشته‌اید. با توجه به تخصص شما آیا در نقشه‌ها و گزارش‌های منتشر شده در رابطه با سن واقعی، موقعیت چینه نگاری واحدها، به دریافت درک درستی از موضوع رسیده ایم؟

تلاش و تکاپویی که قبلاً در زمینه فراگیری علوم زمین چه در رابطه با تهیه نقشه های زمین شناسی، در تعیین و تشخیص سازندها و سن واقعی زیست‌چینه‌ای بوسیله فسیل‌های مارکر و بایوزون‌های مختلف، هم‌چنین فعالیت جهت اکتشاف معادن، بطور کلی بسیار کم و افت شدیدی ملاحظه می‌شود و ضرورت دارد اقدام جدی در پیشگیری از این وضعیت صورت گرفته و تدابیری برای ارتقاء امور اتخاذ شود.

جنابعالی مطالعه‌های جدی بر روی پرمین ایران داشته‌اید، برای تداوم چنین بررسی‌هایی چه راهکاری را مدنظر دارید؟

بهترین روش و راهکار جهت مطالعه و بررسی و کلاً شناسایی خصوصیات و ویژگی‌های یک سیستم و یا یک واحد سنگی این است که با توجه به تجربه و آموخته‌های خود ابتدا بهترین بیرون زدگی در هر ناحیه چه از نظر ضخامت طبقات و چه فراوانی و با داشتن فسیل انتخاب و سپس با دقت تمام اندازه‌گیری و نمونه‌برداری جهت مطالعه چینه‌شناسی و زیست‌چینه‌ای آن انجام و سپس دریافت‌های خود را به صورت مقاله یا کتاب ارائه نماید.

جناب آقای مهندس پرتوآذر در کشور شاهد یک دوره رشد و شکوفایی بررسی‌های زمین‌شناسی، سنگ‌شناسی و چینه‌شناسی پایه بودیم که شما نیز در آن سهم بسزایی داشتید به باور شما چه راهکارهایی را برای رسیدن به شکوفایی مجدد توصیه می‌فرمایید؟

نکته بسیار جالب و مهم در مورد "بررسی‌های زمین‌شناسی، سنگ‌شناسی، چینه‌شناسی و زیست‌چینه‌ای پایه" مطرح گردیده است.

نظر اینجانب این است که با تیم‌های دو یا سه نفره جهت شناخت و دانستن مسائل فوق ابتدا بصورت تئوری ویژگی‌ها و خصوصیت‌ها و چگونگی کاربرد آن‌ها را از طریق قوانین کمیته بین‌الملل در مورد هر یک از مسائل فوق مثلاً واحدهای سنگ چینه‌ای ((lithostratigraphy که شامل گروه، سازند، بخش و طبقه می‌باشد با یکدیگر به بحث و گفتگو مطرح شود مثلاً برای انتخاب یک سازند (Formation) چه خصوصیات و ویژگی‌هایی لازم است؟ وضع قرارگرفتن آن با مرز بالا و پایین چگونه است؟ درون این واحد سنگی چه نوع رسوباتی آرایش داده شده؟ و از نظرTopography  و ریخت‌شناسی حوضه تغییراتی ممکن است در سنگ‌شناسی آن در نواحی مختلف ایجاد شده باشد؟ این مطالب به‌صورت تئوری به بحث و گفتگو بین یکدیگر ابتدا مطرح شود سپس به طور عملی هر تیم روی زمین در نواحی مختلف بررسی و ارزیابی و از کامل‌ترین بیرون زدگی‌ها برش‌هایی جهت شناخت و بررسی تهیه و نتیجه دریافت مطالب همراه با نتیجه مطالعه زیست چینه‌ای بصورت مقاله و سخنرانی ارائه دهند. بدین ترتیب با تلاش و پشتکار به شکوفایی مجدد ان شااله خواهند رسید.

ارزیابی ما از اقدامات و سخنرانی‌های علمی شما این است که شما  همواره یک نگرش کلان و نقادانه به مباحث زمین‌شناسی ایران داشته‌اید، چالش جدی فراروی مطالعات زمین‌شناسی ایران را چه می‌دانید؟

اصولاً رکود شدید و چالش جدی در فعالیت‌های علمی زمین‌شناسان دیده می‌شود. این پدیده علل و عوامل مختلفی دارد، مثلاً یکی مسئله بحران اقتصادی در کشور، کمبود مدیریت درست و صحیح، گرفتاری‌های زیادی که در زندگی روزمره جامعه وجود دارد، فاصله افراد باتجربه با افراد دست‌اندرکار و ارتباط نداشتن با اساتید کاربلد و باتجربه و دانش افراد خارج از کشور و... همه این عوامل سبب چالش جدی فراروی مطالعات زمین شناسی ایران می‌باشد.

در یک نگاه گذرا نتیجه فعالیت‌های اداره کل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق (مرکز مشهد) را چگونه ارزیابی می‌فرمایید؟

با توجه به دلسوزی و مدیریت درست در نظام و تنظیم فعالیت‌هایی که در اداره کل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق (مرکز مشهد) انجام و سراغ دارم الحمدا... بسیار باارزش و قابل تحسین می‌باشد.

در صورت تمایل خاطره ای از دوران کاری خود را بیان کنید.

در یکی از ماموریت‌هایی که با Wynd  و James  در ناحیه بندرعباس کوه شو(شب) رفته بودیم، برای رسیدن به محل مورد نظر بایستی از دالانی عمیق، کم نور با دیواره‌های بلند سرباز عبور می‌کردیم تا به آن محل برسیم. James و من که زودتر به انتهای دالان رسیدیم منتظر آمدن Wynd  و سایر افراد راهنمای بومی شدیم که ناگاه دو پلنگ خاکستری رنگ از سه متری بالای سر ما عبور و چند ثانیه‌ای به ما نگاه کردند. James که لباس قرمز رنگی به تن داشت، دست مرا فشار داد که حرکتی نکنم، سپس دو پلنگ به راه خود ادامه دادند. با رسیدن Wynd  و افراد بومی، قضیه را که گفتیم یکی از بومی‌ها گفت اگر شما در بالای سر آن‌ها بودید با توجه به فطرت پلنگ به شما حمله می‌کردند. از این جهت خدا را شکر کنید که این خطر از شما دور شده است.