راه اندازی ژئوفیزیک زمینی گامی در راستای توسعه توانمندی‌های اکتشافی
توسط: مرتضی قنبری، حسین فردوسی
با توجه به وسعت استان‌های خراسان و زمین‌شناسی ویژه آنها و وجود منابع معدنی و معادن گوناگون در این نواحی لزوم توجه بیشتر به مقوله زمین‌شناسی و اکتشاف در این استانها احساس می‌شد، که در این راستا اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال‌شرق در سال 1369 تاسیس شد. از ابتدای تاسیس، این سازمان در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی و اکتشافات مواد معدنی در ابتدا با همکاری سازمان مرکزی در این پهنه اقدام کرده و سپس با توسعه بیشتر مرکز به تدریج نقش و استقلال عمل این مرکز افزایش یافته است. در سال 1374 گروه اکتشاف این مرکز تشکیل شد تا اکتشاف علمی و سیستماتیک در این مناطق را تسریع و بهبود بخشد. این گروه فعالیت خود را در زمینه پی‌جویی، اکتشاف عمومی و تفصیلی مواد معدنی آغاز نمود.
از آن‌جایی که یکی از ابزارهای مهم در اکتشاف مواد معدنی داده‌های ژئوفیزیک می‌باشد، لزوم برداشت اطلاعات ژئوفیزیکی در پروژه‌های اکتشافی این اداره کل احساس می‌گردید.
روش‌های ژئوفیزیکی از معدود روش‌های اکتشافی هستند که می‌توانند داده‌های زیر سطحی را قبل از حفر گمانه‌های اکتشافی و به صورت غیرمستقیم در اختیار ما قرار دهند. بنابراین به منظور اکتشاف منابع معدنی زیر سطحی و تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی سطحی و بخصوص زیر سطحی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. از آنجا که هر ماده‌ای در طبیعت دارای خواص فیزیکی متعدد می‌باشد بنابراین روش‌های ژئوفیزیک نیز به همین نسبت گوناگون می‌باشند و هر یک از آنها کاربرد خاص خود را دارند، هرچند گاهی در عملیات اکتشاف یک ماده خاص، ممکن است بتوان از چند روش ژئوفیزیکی بهره برد.
به طور مثال، با اندازه‌گیری خاصیت مغناطیسی زمین می‌توان به اطلاعات مفیدی دست یافت که می‌تواند در حل بعضی مسائل زمین‌شناسی و اکتشاف برخی منابع معدنی مورد استفاده قرار گیرد امروزه روش‌های اکتشاف مغناطیسی بطور بسیار وسیعی در اکتشاف میادین نفت (مراحل ابتدایی اکتشاف و برای تعیین ضخامت لایه‌های رسوبی و عمق سنگ بستر)، در اکتشاف معادن آهن، اکتشاف معادن پورفیری مس، در محاسبه عمق نقطه کوری (عمقی که در آن دمای سنگ‌ها به بالاتر از دمای تقریبی 600 درجه سانتی‌گراد می‌رسد)، اکتشاف منابع ژئوترمال و باستان‌شناسی و غیره کاربرد دارد. روش مغناطیس سنجی یکی از روش‌های ارزان در ژئوفیزیک است و به همین دلیل معمولاً در اکثر مواردی که می‌تواند مفید واقع شود جزو اولین روش‌های مورد استفاده است. اگر ماده معدنی مورد نظر و یا عارضه زمین‌شناسی مورد کاوش دارای اختلاف معنی داری در خاصیت مغناطیسی (مغناطیس پذیری) نسبت به سنگ‌های دربرگیرنده باشد این روش می‌تواند در شناسایی آن توده و تعیین مرز و عمق آن مفید واقع شود.
با هدف توسعه امکانات اکتشافی و تسریع در انجام پروژه‌های در دست انجام، معاونت اکتشافات مواد معدنی این اداره کل با توجه به وجود توان فنی موجود (حضور دو کارشناس ارشد با تجربه و یک دانشجوی کارشناسی‌ارشد ژئوفیزیک)، تصمیم به خرید تجهیزات ژئوفیزیک گرفت و در راستای توسعه این مرکز، با تلاش‌های مهندس نادری معاونت اکتشافات معدنی و دکتر طاهری ریاست مرکز با جلب موافقت و تأمین بودجه از دفتر مرکزی، در گام نخست سه دستگاه مغناطیس خریداری شد.
مغناطیس سنج‌های خریداری شده از نوع مغناطیس سنج پروتون GSM-19T ساخت شرکت GEM، بوده که در حال حاضر این دستگاه‌ها جزو پر فروش‌ترین و دقیق‌ترین مغناطیس سنج‌های پروتون می‌باشد. در برداشت‌های زمینی، مغناطیس سنج‌های پروتون معمولاً بیشترین کاربرد را داشته، و شدت میدان مغناطیسی کل زمین را اندازه گیری می‌کنند، اندازه گیری توسط این مغناطیس سنج‌ها به علت دارابودن GPS ساده‌تر و دقیق‌تر است. یکی از مهم‌ترین مزایای این مغناطیس سنج‌ها سادگی و قابلیت اطمینان بالا می‌باشد.
مشخصات دستگاه‌ها:
حساسیت:
0.05 nT در یک خوانش در هر 4 ثانیه
0.15 nT در یک خوانش در ثانیه
تفکیک پذیری: 0.01 نانو تسلا
دقت مطلق: +/- 0.2nT در یک هرتز
دامنه تغییرات ۷۰۰۰ گاما در یک متر
قابلیت برداشت تا 2 نمونه در هر ثانیه
دقت GPS کمتر از ۱ متر
دامنه دینامیک:20000 تا 120000 نانوتسلا
امید است با تکمیل هرچه بیشتر امکانات دستگاهی این اداره کل ،تحول چشمگیری در برنامه‌های اکتشافی حاصل گردد.
