اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق با هدف ارتقاء کمی و کیفی فعالیت های در دست انجام، همکاری با دستگاه های اجرایی مرتبط، تبادل تجربیات و هم افزایی هر چه بیشتر در تسریع حصول به اهداف تبیین شده، همکاری های برون سازمانی را در دستور کار خود قرار داده است. آنچه در ذیل به آن اشاره می شود، بخشی از این فعالیت ها است که جهت آگاهی خوانندگان ارائه می شود:
بخشی از فعالیت های برون سازمانی اداره کل زمین شناسی شمال شرق در حوزه مخاطرات زمین شناختی
تهیه کننده: هادی شریفی
مخاطرات زمین شناختی، رویدادهایی است که در اثر پدیده های طبیعی، یا دستکاری انسان در محیط طبیعی ایجاد شده و زندگی را در معرض خطر قرار می دهد. این رویدادها سبب تخریب منابع انسانی و مالی می شوند. از جمله مهم ترین مخاطرات زمین شناختی می توان موارد زیر را نام برد.
زمین لرزه، زمین لغزش، فرونشست، سیل، فرسایش، سونامی و نوسانات سطح آب دریاها، روانگرایی و واگرایی خاک، آتشفشان و جریان گدازه، بیماری های اپیدمی زمین زاد و ...
در حال حاضر در کشور تلفات جانی و مالی ناشی از مخاطرات به دلیل کمبود مطالعات پایه در زمینه های یاد شده، چندین برابر استاندارد جهانی است. متاسفانه عدم توجه به مقوله پیشگیری در سالیان گذشته سبب ایجاد خسارت های جانی و مالی فراوان در نقاط مختلف کشور شده است. خوشبختانه در دهه گذشته با تشکیل ستاد مدیریت بحران و استفاده از نیروهای نخبه دانشگاهی و فنی دستگاه های اجرایی در بدنه آن نقش مطالعات در مرحله پیشگیری تا حد زیادی مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضر مشکل اصلی در بدنه این ساختار نوپا عدم شناخت کافی از قابلیت های علمی و فنی سازمان های حاکمیتی به عنوان بازوی مشاور و یا مجری در امر مخاطرات می باشد که سبب شده همانند گذشته روند مطالعات با وجود صرف هزینه های قابل توجه از کارایی مناسب برخوردار نباشد. به عنوان مثال از جمله اولین مطالعات پایه که با تشکیل این ستاد در کل کلان شهرها به اجرا درآمد می توان به پروژه ریزپهنه بندی لرزه ای اشاره کرد. این پروژه علیرغم کارایی بسیار بالا به دلیل عدم نظارت کافی و مشاوره مناسب در مرحله نهایی در بسیاری از شهرها با وجود اجرای مناسب به صورت گزارش های قطور در بایگانی کتابخانه ها قرار گرفته و در عمل استفاده خاصی از آن صورت نمی گیرد.
در ادامه ضمن معرفی و تعریف کارکرد های علمی و فنی مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق، به نمونه ای از کارکردهای موفق این مرکز در زمینه مخاطرات مرتبط با مورد ذکر شده اشاره خواهد شد.
سازمان زمین شناسی به عنوان یکی از مهم ترین و بنیادی ترین مراکز علمی – حاکمیتی کشور نقشه مهمی در ارائه اطلاعات پایه در حوزه های مختلف علوم زمین را داراست.
از جمله مهم ترین وظایف و کارکردهای سازمان های زمین شناسی در کل جهان، به خصوص در کشورهای توسعه یافته مطالعات دقیق زیست محیطی و مخاطرات طبیعی است. با توجه به گستردگی این حوزه از مطالعات، در هر منطقه و یا کشور بنا به نیاز و وضعیت اقلیمی تمرکز بیشتر بر روی یک یا چند مورد از مخاطرات صورت می گیرد.
در کشور ایران نیز با توجه به شرایط خاص اقلیمی و زمین شناسی عمده مطالعات گذشته در زمینه لرزه خیزی متمرکز بوده است. در سال های اخیر با توجه به روند روزافزون جمعیت و توسعه مناطق مسکونی به خصوص در نواحی شهری، علاوه بر اهمیت مضاعف مطالعات لرزه ای، عواملی مانند فرونشست زمین، سیل، رانش زمین، ریزگردها و آلودگی های شدید زیست محیطی نیز در ردیف مخاطرات جدی زمین شناختی قرار گرفته اند.
مرکز زمین شناسی منطقه شمال شرق متناسب با ظرفیت نیروی انسانی و پشتوانه کارشناسی و در ادامه روند توسعه کمی وکیفی، اقدام به مطالعات پایه در زمینه مخاطرات زمین شناختی نموده است. البته این مطالعات در گذشته نیز به صورت پراکنده و موردی صورت گرفته است.
با هدف تقویت و اثربخشی این مطالعات و به منظور توسعه اداره مخاطرات زمین شناختی در سال های اخیر اهداف زیر مورد نظر و پیگیری است:
1.معرفی سازمان زمین شناسی به عنوان یکی از مراجع مهم علمی و حاکمیتی در حوزه ی مخاطرات
2.استفاده از توان علمی و اجرایی بدنه کارشناسی سازمان و حضوب به هنگام در زمان رخدادهای مختلف در زمینه مخاطرات زمین شناختی.
3.گسترش ارتباطات برون سازمانی با نهادهای تصمیم ساز اجرایی در سطح استان و تهیه گزارش.
4.ارائه روش های نوین در مطالعات و تحلیل خطر.
5.مستند سازی فعالیت های مطالعاتی و ایجاد بانک مرجع مخاطرات.
در ادامه با تشکیل کارگروه مخاطرات در سازمان تا حدی مطلوبی پیگیری اهداف ذکر شده سرعت گرفته و توانسته تا حد زیادی موانع پیش روی این امر مهم را برطرف سازد. در حال حاضر تمرکز جدی مدیریت محترم مرکز بر تشکیل اداره مستقل به نام اداره مخاطرات زمین شناختی سبب تمرکز توان فنی کارشناسان متخصص بر این بخش از مطالعات خواهد شد و در آینده نزدیک شاهد رشد چشم گیر این حوزه خواهیم بود.
در بخش برون سازمانی با توجه به نیاز ارتباط با عوامل مهم تصمیم گیری در سطح استان، عضویت فعال سازمان در بدنه ستاد مدیریت بحران به عنوان اصلی ترین بخش تصمیم گیرنده در بخش مخاطرات در دستور کار قرار گرفت.
از نمونه های موفق در زمینه همکاری مشترک و برون سازمانی مرکز زمین شناسی مشهد می توان ریزپهنه بندی لرزه ای شهر مشهد را نام برد. اجرای این مطالعات در شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر کشور مطابق با استاندارد و شرح خدمات کلی، مشابه شهر های دیگر اجرا شد. با این تفاوت که در شهر مشهد اجرای پروژه با درایت و پشتیبانی معاونت فنی وقت استانداری به سازمان زمین شناسی شمال شرق به عنوان سازمان حاکمیتی با توان بالای فنی و کارشناسی واگذار شد. در این پروژه اطلاعات بسیار ارزشمند حاصل از 2000 گمانه در قالب لایه های اطلاعات ژئوتکنیک و لرزه ای استخراج، تفسیر و آماده سازی گردید. تفاوت اجرای این پروژه در مشهد با شهرهای دیگر، پویا بودن و امکان روزآمد نمودن اطلاعات، در دسترس بودن دائمی آن بدون مراجعه حضوری با استفاده از سامانه اطلاعات مکانی (Webgis) بوده است که به سادگی قابل دسترس می باشد. از جمله عوامل موفقیت این پروژه می توان انتخاب مجری مناسب به عنوان عامل حاکمیتی و نظارتی توانمند اشاره کرد.
در سال های اخیر با فعالیت های صورت گرفته در کارگروه های مختلف این اداره کل به خصوص کارگروه زمین لرزه و لغزش لایه های زمین، از جمله ارائه موضوعات و پیشنهادات علمی و کاربردی در زمینه حل معضلات استان، فعالیت مستمر در زمینه ارائه گزارش از مخاطرات و حضور فعال در جلسات و پیشینه ممتاز و موفق در زمینه اجرای موفق پروژه ریزپهنه بندی لرزه ای، سازمان زمین شناسی به عنوان یکی از ارکان اصلی مطالعات پایه و مرجع مشاوره در استان به شمار می آید.
از جمله مهمترین تصمیمات متخده در طی دو سال اخیر، سپردن مسئولیت هدایت کمیته مخاطرات غیر لرزه ای استان به سازمان زمین شناسی منطقه شمال شرق بوده است.
امید است با تحقق اهداف ذکر شده در اداره مخاطرات زمین شناختی بتوانیم در رشد و توسعه دستاوردهای سازمان نقش خود را ایفا نموده و با ایجاد پل ارتباطی با دیگر نهادهای حاکمیتی در معرفی توانمندی ها و توان بالای کارشناسی این مجموعه سهیم بوده و در نهایت به مدیریت بهینه امور کمک نمائیم.
