موزه برتر ( تلاش‌های ارزنده، موفقیت‌های پیوسته)
توسط: نسترن شجاعی کاوه
با نگاهی به موفقیت‌های پی در پی موزه علوم زمین مشهد در کسب رتبه برتر در میان موزه‌های دولتی، این سوال پیش می‌آید که مگر در این موزه چه اتفاقی می‌افتد یا کارکنان در این موزه چه می‌کنند که به چنین موفقیت‌هایی دست پیدا نموده‌اند؟
برای پاسخ بد نیست که نگاهی به پیشینه فعالیت‌های این موزه داشته باشیم و مسیری که موزه علوم زمین مشهد در این 12 سال طی نموده را از نظر بگذرانیم.
موزه علوم زمین، موزه‌ای است تخصصی که در اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق (مشهد)، در مرحله نخست، در فضایی به وسعت حدود 400 متر مربع (شامل: نمایشگاه، مخزن طبقه‌بندی شده، آزمایشگاه آماده‌سازی و شستشوی نمونه‌ها و هم‌چنین اتاق عکسبرداری) راه‌اندازی شده است. ساخت این موزه در طبقه 1- ساختمان اداری مرکز مشهد از سال 1382 آغاز شد و در بهار 1385 با بازدید مهندس طهماسبی وزیر وقت صنایع و معادن، رسماً آغاز به کار نمود.
اگر چه در آغاز با مراجعه حضوری به اتاق همکاران (به ویژه در تهران) اقدام به گردآوری نمونه شد ولی با آماده شدن و معرفی موزه و اعلام دو فراخوان نمونه‌های بیشتری به روش‌های زیر تهیه شد:
- جمع‌آوری از طریق برداشت‌های صحرایی مستقیم بر اساس اطلاعات بدست آمده از نقشه‌های زمین‌شناسی، گزارش‌ها و کتب مختلف، جستجوی در منابع اینترنتی و یا گزارش‌های مردمی
- اهدا توسط علاقه‌مندان به علوم زمین و متخصصین رشته‌های مرتبط
- خرید از مجموعه داران و یا واردکنندگان بخش خصوصی
در حال حاضر 21270 نمونه در سامانه مستندات علوم زمین مستندنگاری شده اند که 2580 نمونه سنگ، کانی، فسیل، ساخت، عناصر طبیعی و گوهرسنگ در موزه به نمایش گذاشته شده است.
مهم‌ترین بخش نمونه‌های موزه، نمونه‌های اهدایی هستند. با پیگیری‌های به عمل آمده توسط کارشناسان این موزه، نگهداری درست نمونه‌ها و جلب اعتماد متخصصین علوم زمین، نمونه‌های بسیاری به این موزه اهدا شده‌اند. به عنوان مثال دکتر سیدامامی (استاد برجسته دانشگاه تهران) در سه مرحله در سال 1391، بیش از 8000 نمونه ارزشمند و سیستماتیک از فسیل‌های ایران، همراه با نمونه‌های خارجی و نیز نمونه‌های آموزشی خود را به موزه علوم زمین مشهد اهدا نمودند.
از همین رو در سال 1392 حاصل این تلاش منجر به انتخاب این موزه به عنوان موزه برتر در زمینه "گردآوری نمونه" میان موزه‌های دولتی متوسط(1) از طرف ایکوم ایران شد.
استقبال بازدیدکنندگان و متخصصین، فکر توسعه و ارائه خدمات بهتر را به دنبال داشت و دکتر طاهری بر آن شد تا طرح اولیه ایجاد پارک موزه علوم زمین را به عنوان نخستین اقدام در کشور به استناد بند ب ماده 114 قانون برنامه چهارم توسعه ارائه دهد که پس از تلاش فراوان، در سال 1388 تصویب و وارد مرحله اجرایی شد.
این مجتمع علمی- فرهنگی در زمینی به مساحت حدود 10000 مترمربع، با زیربنای حدود 2000 متر مربع فضای داخلی و حدود 6500 متر مربع محوطه سازی، در حاشیه بلوار شهید فکوری طراحی شده است. امکاناتی نظیر موزه‌های تخصصی مختلف سنگ‌شناسی، کانی‌شناسی، فسیل‌شناسی، گوهرسنگ‌ها و نمایش کانی‌های فلورسانس در فضای داخلی و سه پارک تخصصی فیزیک زمین، زمین‌شناسی، اکتشاف و معدن‌کاری در این پارک پیش‌بینی شده است که با استفاده از عناصر و مواد اولیه طبیعی، طراحی مسیرها و آب نماهای جذاب، تندیس‌ها و... فضایی فرح بخش و در عین حال آموزنده را فراهم می‌نمایند. نیازی به گفتن نیست که تأمین اعتبار چنین پروژه بزرگی مرارت‌های بسیار می‌طلبید و خرسندیم که اکنون این پروژه با پیشرفت بیش از 95 درصدی به سرعت به مرحله بهره‌برداری نزدیک می‌شود.
همه این تلاش‌ها و پیگیری‌ها و بررسی آن در رقابت موزه برتر سبب شد تا این بار در سال 1393 در زمینه "اعمال استانداردهای فنی و توسعه فیزیکی" موفق به کسب رتبه موزه برتر شویم.
در اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق و موزه علوم زمین ما به این مقدار بسنده نکردیم و باز ایده‌ای جدید از راه رسید. در یک اقدام بی‌سابقه و به منظور گردآوری مجموعه کاملی از نمونه‌های مرتبط با زمین‌شناسی ایران "سامانه جامع مستندات علوم زمین" شکل گرفت. طراحی این سامانه، در دو بخش فیزیکی (مخزن سیستماتیک نمونه) و نرم‌افزاری (جهت مستندنگاری) در سال 1393 کلید خورد و در پایان سال 1394 جهت ساماندهی اطلاعات نمونه‌های موزه علوم زمین مورد بارگذاری قرار گرفت. مسئولین موزه علوم زمین با اجرای این سامانه، تلاش دارند که تا سرحد امکان مستندات فیزیکی و اطلاعات پایه علوم زمین در ایران زمین را گردآوری و نگهداری نمایند تا جهت مطالعه در اختیار پژوهشگران و دانشمندان این حوزه از علوم قرار گیرد. گردآوری و پژوهش دو بازوی فعال در موزه‌های علوم بوده و منسجم بودن اطلاعات، موجب صرفه‌جویی بسیار در وقت و هزینه دانش پژوهان می‌شود.
پس از مستندنگاری نمونه‌های فیزیکی موجود در نمایشگاه و مخزن موزه، نوبت به ثبت و ساماندهی مستندات مربوط به نقشه‌های زمین‌شناسی است. اطلاعات مفصلی که به صورت منفعل نگهداری می‌شوند و تنها شاهد وجود آن‌ها پلاک‌هایست که زمانی زیر میکروسکوپ مطالعه شده‌اند، اینک به صحنه برگشته، همراه با تهیه عکس‌های مناسب مطالعه و مستندنگاری و ساماندهی می‌شوند و در فاز بعدی نوبت به پلاک‌های سنگ و مطالعات پتروگرافی خواهد بود.
و در نتیجه این تلاش‌های پیگیرانه در سال 1394 موزه علوم زمین مشهد برای بار سوم و در زمینه "حفاظت و نگهداری" به کسب رتبه موزه برتر نائل گشت.
شاید بتوان گفت که آشنایی با کمیته بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) و عضویت در ایکوم ایران، دیدگاه و مسئولیت‌های جدیدی در برابر ما گشود. این که موزه‌ها فقط محل نمایش اشیاء نیستند بلکه افزون بر نگهداری درست و متعهدانه نمونه‌ها، وظیفه آموزشی و پژوهشی نیز برعهده دارند. بنابراین در کنار گردآوری، نگهداری، نمایش و حفاظت از نمونه‌ها، مباحث پژوهشی نیز دنبال شدند که منجر به ارائه چند مقاله و معرفی نمونه‌های جدید در موزه شد. "شناسایی و معرفی کانی زینک رزازایت برای اولین بار در معدن قلعه زری"، "سامانه جامع فسیل‌شناسی در موزه علوم مشهد"، " نقش واکنشگرهای شیمیایی در زدودن ناخالصی‌ها و آماده‌سازی نمونه‌های سنگ، کانی و فسیل" و نیز "بررسی آمونیت‌های ژوراسیک زون ساختاری کپه‌داغ بر اساس داده‌های موجود در سامانه جامع فسیل‌شناسی در موزه علوم زمین مشهد" هم‌چنین تدوین و چاپ کتاب "موزه، راهبری و ضرورت‌ها با نگرش ویژه بر موزه‌های علوم زمین" از اقدامات پژوهش انجام شده در سال‌های اخیر می‌باشد. افزون بر این در سال‌روز جهانی موزه‌ها 28 اردیبهشت (18 ماه می) هر ساله مراسمی در موزه علوم زمین مشهد برگزار می‌شود. در سال 1395 همایشی یک روزه با دعوت از اساتید و جامعه پزشکان و داروسازان مشهد برگزار شد و سخنرانان به بررسی ارتباط داروسازی و پزشکی با علوم زمین پرداختند.
این پژوهش‌ها در سال‌های 1394 و 1395 منجر به کسب رتبه موزه برتر در زمینه پژوهش گشته است.
در بحث آموزش نیز موزه علوم زمین مشهد به ویژه در سال 1396 بسیار فعال بوده و دو وظیفه مهم برای خود تعریف نمود. اول آموزش مباحث مرتبط با علوم زمین شناختی به کارکنان موزه و دیگری آموزش ارتباط علوم زمین شناختی با زندگی روزمره در خارج از موزه. با توجه به کمبود بارش و بحران آب که کشور به آن مبتلاست، و هم‌چنین بی‌توجهی عامه مردم به این مهم، توجه به این مبحث و آموزش شیوه درست استفاده از آب شهری در مدارس در دستور کار موزه قرار گرفت. از این رو در دبستان‌های مشهد با هماهنگی مدیران و مسئولان مدارس، کارگاه‌های آموزشی "استفاده بهینه از آب شهری" برگزار شد. از دیگر فعالیت‌های موزه، آموزش‌های مورد نیاز همکاران بود که در این راستا با توجه به امکانات موجود افزون بر همکاران موزه، علاقمندان دیگر نیز از این دوره‌ها سود جستند. هم‌چنین همکاران موزه از هر امکانی برای شرکت در دوره‌های آموزشی که در دیگر موزه‌ها و نهادها برگزار می‌شود، استفاده کرده و می‌کنند.
و بدلیل چنین فعالیت‌هایی در سال 1396 موزه علوم زمین مشهد موفق شد تا در زمینه "آموزش" رتبه برتر را کسب نماید.
... و این تلاش‌های مداوم و متوقف نشدن و بسنده نکردن به آن‌چه که داشته‌ایم، اگرچه گاهی بسیار فرساینده بوده، ولی لذت دست‌یابی به موفقیت و اعتماد به ارزش والای کار علمی- فرهنگی که بدان پرداخته‌ایم، هرگز ما را پشیمان نکرده بلکه قدم‌های ما را استوارتر و عزم ما را جزم‌تر نموده است و این‌گونه به مدد تلاش‌های ارزنده، موفقیت‌های پیوسته‌ای نصیب موزه علوم زمین مشهد شده است.
به امید موفقیت‌های بیشتر، انشاءا...
