آشنایی با دیدنی‌ها و جاذبه‌های منطقه شمال شرق ایران (استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی) خالی از لطف نیست. معرفی این مناطق می‌تواند شامل پدیده‌های طبیعی، سازه‌های خاص و ویژگی‌های بومی منطقه باشد. اما هر چه هست بخش کوچکی از زیبایی‌های کشور ما ایران را در برمی‌گیرد. خورشید مشرق از ارسال مطالب در این رابطه استقبال می‌کند.
غار مغان
بزرگ ترین غار استان خراسان رضوی
توسط: شیوا عباسیان
همچنان غاریست دنیا خلق را/ سرد و تاریک و ملول و خوفزا
در دل خلق این گمان حاکم که غار/ ملجائی باشد به هر نقص و مضار
کاش چشمی بود این جهال را/ تا ببیند باطن این تنگنا.....
(شاعر:محمد رضا رائی پور)
غارها از شاهکارهای بسیار زیبا و جذاب طبیعت و از مواهب بی‌نظیر خلقت خداوند است که به بندگانش بخشیده است. کسی که در دنیای غارها، برای کسب ادراک مطلق شگفتی و زیبایی، به نظاره بایستد، پاداش او احساسی شگرف از دیدنی‌های طبیعی محیط اطرافش خواهد بود که به ندرت در محیط روزمره زندگی، مشابهی دارد. می‌توان خالق خود را از درون این غارها شناخت و به عظمت و بزرگی او پی‌برد. گاه درون این غارها دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، چشمه‌هایی با آبی گوارا و خنک، ستون‌های زیبا با اشکال متنوع، بکر و حیرت‌انگیز مشاهده می‌شود که قلم را یارای آن نیست تا وصف تمام مناظرخیره کننده درون غار را در این‌جا به رشته تحریر درآوریم.
بیشتر غارهای جهان دارای سنگ‌های آهکی هستند. سنگ آهک بر اثر نفوذ آب فرسایش‌یافته و به صورت حفره‌های بزرگ و کوچک در می‌آید، این حفره‌ها بر اثر بارندگی شدید، به تدریج شسته شده و بر اثر گذشت زمان تغییر شکل داده و حفره‌ها و تونل‌هایی تشکیل می‌دهند که مرتباً داخل غارها را بزرگ‌تر و وسیع‌تر می‌کنند.
غارها از نظر جنس سنگ‌هایی که آن‌ها را تشکیل می‌دهند انواع گوناگونی دارند که عبارتند از غارهای یخی یا یخچالی، غارهای دریایی، غارهای رودخانه‌ای، غارهای دست ساز و غارهای تاریخی و باستانی.
غارهای طبیعی یکی از کهن‌ترین کانون‌های استقرار انسان در زمان‌های بسیار دور و مکانی امن برای پناه گرفتن و زندگی بشر بوده است. اما امروزه کارکرد غارها تغییر کرده و با توجه به دیرینگی غارها، زمان، مدت و نحوه شکل‌گیری، تعلق به هر یک از دوره‌های زمین‌شناسی، جنس آن‌ها و زیبایی‌های آن، بیشتر به جاذبه‌های گردشگری تبدیل شده که برخی از آن‌ها چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
در استان خراسان رضوی که به سرزمین غارهای اسرارآمیز معروف است، 220 غار شناسایی شده است که در این میان غار بزنگان و غار مغان دو غار مهمی است که همه ساله گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کنند. خراسان رضوی چند غار زیبا و شگفت‌انگیز دیگر مانند: غار قباد، کارده، مزدوران، فاس، سلیمان، زری، درونه غار آهوبم و غار یخی گناباد نیز دارد. قدمت غار بزنگان به دوره پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد و به لحاظ قدمت تاریخی، تحت شماره ۶۵۹ در زمره آثار تاریخی به ثبت رسیده است. غار بزنگان آهکی بوده و دارای ستون‌های استالاگتیت و استالاگمیت می‌باشد. به لحاظ غنای فرهنگی منطقه خراسان و با توجه به فعالیت‌های باستان‌شناسی گذشته در خراسان از جمله در سال ۱۳۲۸ که غارهای بزنگان و خونیک مورد بررسی قرار گرفتند. در این سال دیرین‌شناس آمریکا کارلتون س. کان غارهای بزنگان در شمال شرق مشهد و خونیک در جنوب قائن را بررسی کرد و قدمت غار بزنگان را متعلق به دورانی در حدود ۴۵ هزار سال پیش دانست. (عباسی۱۳۹۳)
غارآهکی بزنگان در منطقه بکر و زیبای سرخس قرار گرفته است.
معرفی غار مغان
این غار در ارتفاعات بینالود قرار دارد. در خصوص تاریخ به وجود آمدن این غار اطلاع دقیقی در دست نیست ولی از فسیل‌هایی که کوهنوردان در مسیر فتح بینالود پیدا کرده‌اند می‌توان به قدمت این غار پی‌برد که آن را متعلق به دوره دوم زمین‌شناسی و عمرش را بالغ بر 100 میلیون سال پیش تشخیص داده‌اند.
غار مغان در ارتفاع 2157 متری از سطح دریا و در نزدیکی روستای مغان در 28 کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد. برای رفتن به داخل این غار باید کاملاً با آن آشنا باشید چون که غار دارای مسیرهای پرپیچ و خمی می‌باشد که ممکن است در آن گم شوید. این غار در سال 1324 به همت 70 نفر از کوهنوردان مشهد و به سرپرستی شادروان منوچهر مهران کشف شد.
زمان لازم برای پیمایش غار مغان 2 تا 5/2 ساعت طول می‌کشد. برای رسیدن به دهانه غار از روستا 5/1 ساعت وقت لازم است و برگشت هم حدود یک ساعت به طول می‌انجامد بازدید کنندگان این غار لازم است کفش و لباس مناسب، چراغ قوه، آب شرب به همراه داشته باشند و حتماً یک راهنمای متخصص آن‌ها را هدایت کند.
پرتگاه‌های خطرناک این غار سبب می‌شود تا غار نوردی در این مکان جالب، بدون راهنما خیلی سخت باشد. غار دارای دهلیزها و راه‌های پر پیچ و خم گوناگون بوده و از سقف غار، ستون‌های استالاکتیت و استالاگمیت مشاهده می‌شود که منظره چشم‌نوازی در برابر دیده‌گان غار نوردان به تصویر می‌کشد، و غاری عالی برای گردشگران ماجراجو معرفی شده است.
کف مرمرین غار مغان متعلق به دوران دوم زمین‌شناسی می‌باشد که در اغلب جاها مرطوب و لغزنده می‌باشد. در این غار نمونه‌های سنگی بسیار تیپیک از بلورهای آراگونیت و کربنات کلسیم را نیز می‌توان رویت کرد. بخشی از فضای غار به آهک‌های کریستالیزه اختصاص یافته است و تزیینات آهکی آن نیز شامل انواع پرده‌ای فندقی، اسفنجی و گل کلمی است.
تشکیل غار مغان در اثر انحلال طبقات متوسط تا ضخیم سنگ آهک وسنگ آهک دو لومیتی به رنگ خاکستری تیره می‌باشد. این طبقات دارای لامیناسیون (لایه های) ظریفی هستند و فسیل‌های (سنگواره) تنتاکولیتس، بقایای براکیوپودها وکرینوئیدها در آن‌ها به وفور دیده می‌شود این طبقات آهکی به علت مقاومت بالایشان خط الرأس ارتفاعات منطقه را تشکیل می‌دهند.
روستای مغان در عرض جغرافیایی"34''08°36 وطول جغرافیای "82''22°59 ارتفاع 1768متر از سطح دریا و در فاصله 36 کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد. برای رسیدن به این روستا به ترتیب باید از مشهد- انتهای شهرک سیدی– خلج- گردنه‌ی خلج- کال شلگرد- روستای اردمه- روستای خانرود گذشت، تایک کیلومتر بعد از کال شلگرد جاده آسفالت یعنی 9 کیلومتر جاده آسفالت است و مابقی جاده خاکی می‌باشد. از روستای مغان پس از گذشتن از کوچه‌های ده با فاصله دو کیلومتر به چشمه می‌رسیم که محل اطراق و ابتدای پیاده روی به سمت غار می‌باشد.
نقشه راه دسترسی به غار مغان
غار در مختصات "08''07°36 عرض جغرافیایی و "13''22°59 طول جغرافیایی قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 2157 متر می‌باشد این غار دارای دو دهانه می‌باشد یکی رو به شمال به ابعاد 6 متر در 2 متر و دیگری رو به شرق به ابعاد 5/12 در 3 متر است تا حدود 50 متر فضای داخل غار روشن است عرض ورودی در ابتدا 19 متر و ارتفاع آن در شروع 4 و تا 12 متر ادامه دارد در بعضی از نواحی از سقف غار آب می‌چکد در فاصله 110 متری به استالاگمیت دو قلو می‌رسیم در فاصله 120متری از ابتدای غار با تنگه‌ای به عرض 4 متر مواجه می‌شویم رو به سمت غرب به ابتدای تالار دوم می‌رسیم تالار اول با طول 246 متر و عرض بین 11 تا 33 متر وارتفاع حدود 9 متر بزرگ‌ترین تالار در بین غارهای استان می باشد.
تالار دوم به طول 29 متر و عرض 10 متر و ارتفاع 7 متر می‌باشد. بعد از یک سر بالایی به دو حفره غربی و جنوب غربی به طول 19 متر می‌رسیم که هر دو به تالار سوم منتهی می‌شود که البته مسیر غربی بهتر و ساده‌تر است. تالار سوم 12 متر طول، 7 متر عرض و 6 متر ارتفاع دارد. در مقابلمان یک صخره 5 متری و یک راه گربه‌رو در سمت راست دیده می‌شود. برای عبور از این قسمت نیاز به طناب و حمایت همراهان داریم.
بعد از عبور از این قسمت به تالار چهارم می‌رسیم این تالار از طول 23 متر، عرض 8 متر و ارتفاع 6 متر برخوردار است. پس از طی حدود 23 متر به دو راهی شرقی و غربی می‌رسیم که طول هر کدام 17 متر است که پس از عبور از آن به یک تالار زیبا خواهیم رسید. که داخل آن یک برکه به عمق 20 تا 40 سانتی‌متر و ابعاد 5×4 متر می‌باشد. که البته آب ان قابل شرب نمی‌باشد.
برای رفت و آمد در داخل غار باید خیلی مراقب باشید چون که وجود چاه‌های متعدد که در داخل آن‌ها خفاش‌هایی زندگی می‌کنند، در درون غار می‌تواند خطر سقوط به درون آن‌ها را به همراه داشته باشد. یکی از این چاه‌ها عمقی به اندازه 25 متر دارد. این غار به سبب وجود این چاه‌ها به سه طبقه تقسیم می‌شود. برای رسیدن به برکه آبی که در داخل غار قرار دارد باید از پرتگاه تنگی عبور کنیم. پرتگاهی که 35 سانتی‌متر بیشتر نیست واقعاً خطرناک است زیرا در این پرتگاه چاهی عمیق وجود دارد. بعد از رد شدن از این پرتگاه مرگ به تالار زیبا و برکه آب می‌رسیم که که ابعاد این برکه 5×4 متر و عمق این برکه 40 تا 20 سانتی‌متر می‌باشد. البته نکته قابل توجه این است که آب این برکه قابل آشامیدن نیست. این تالار آخرین نقطه‌ی غار مغان می‌باشد که دارای چند شعبه فرعی است.
لازم به ذکر است که غارهای استان خراسان رضوی به لحاظ امکانات گردشگری و اجازه بازدید دارای درجه‌بندی خاص خود می‌باشند و هرکدام الزامات و مقررات ویژه‌ای را شامل می‌شود که در شماره‌های آینده به شرح آن‌ها خواهیم پرداخت.
منابع:
- سایت انجمن غار و غارشناسی استان خراسان رضوی
- معرفت، احمد؛ غارهای ایران، ،نقش مانا اصفهان، 1388
- امری کاظمی، علیرضا؛ اطلس میراث زمین‌شناختی ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 1391
- ویلیامز، ترجمه رضا خوش‌رفتار؛ کارست و غارهای میراث جهانی یک بررسی موضوعی، دانشگاه زنجان، 1390
- جوانشاد، علی؛ غار و غار نورد، 1374
