این سرفصل گریزی است به پاره ای نکات که یا از آن بی خبریم و یا در مشغله ی کارهای مختلف کمتر به آن توجه نموده و یا می‌نمائیم، ولی هر چه باشد دستمایه ای از مضامین طنز و جدی است که توجه ما را بیشتر به خود جلب نماید. از این شماره هیئت تحریریه تصمیم بر آن گرفت تا مطالبی برآمده از لابه‌لای اسناد تاریخی طی دوره فعالیت سازمان نیز به آن افزوده شود تا طیف گسترده‌تری از مطالب را دربرگیرد، امیداست مفید واقع شود.
افزایش قیمت نفت و پیامدهای آن
از دیدگاه یووان اشتوکلین
توسط: محبوبه پرورش
اقتصاد متکی به نفت کشور که در دهه های اخیر ملت و دولت ایران سعی در رهایی از آن داشته و تلاش می کنند تا کشور را با سهم کمتری از درآمدهای نفتی اداره کنند، در دولت های مختلف قبل و بعد از انقلاب از جنبه های متفاوت مورد توجه اقتصاددانان و سیاست مداران بوده است.
همچنان که می دانیم و به گواه اسناد تاریخی دوره رضاشاه و بعد از جنگ جهانی، صنایع استخراجی ایران افزایش یافت و در اواخر دوران رضاشاه تولید نفت به ۱۸ میلیون تن رسید. اما در دوره ملی‌شدن صنعت نفت، ایران و نفت آن تحریم می‌شود. دولت مصدق اقتصاد ایران را به مدت ۲ سال و نیم تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بدون نفت اداره می‌کند. اما پس از کودتای ۲۸ مرداد ابتدا به آرامی و بعد به سرعت نفت نقش پررنگی ایفا می‌کند، تولید از ۲۰ میلیون تن تا ۳۰ میلیون تن و به‌تدریج تا ۲۵۰ میلیون تن صادرات نفت ایران پیش می‌رود که از این میزان ۱۰ درصد مصرف داخلی داشته و مابقی به کشورهای صنعتی صادر شده است (رزاقی، ابراهیم، 1393).
اما آنچه که در این مجال از پیامدهای افزایش قیمت نفت در کشور ارائه می گردد؛ از زبان یک اقتصاددان و یا یک تحصیل کرده امور سیاسی نیست بلکه دیدگاه تحلیلی است که آقای اشتوکلین، کارشناس زمین شناسی در آغاز این بررسی ها در ایران، در خاطرات خود آورده است.
"در دهه 60 و اوایل دهه 70 میلادی، ایران و کشورهای اطراف خلیج فارس بهای نفت را به تدریج بالا می بردند. در یک شب نوامبر سال 1973 من با یک اکیپ از افراد GSI در چادر اردوگاهمان در شرق ایران نشسته بودم که در اخبار رادیو اعلام شد که دولت هم اکنون بهای نفت را تا سه برابر افزایش داده است. نزد همکاران ایرانی این خبر موجی از شادی ایجاد کرد، آنها از خوشحالی از جا پریده، شادی می کردند، دست می زدند و درباره اوضاع فوق العاده عالی که حالا کشور در پیش روی خود داشت، غرق در خیال پردازی شده بودند. وقتی که شور و هیجان کمی فروکش کرد، من نظرم را بیان کردم: دنیا دچار یک بحران اقتصادی خواهد شد و در نهایت بیشترین مشکلات و مصائب متوجه خود کشورهای نفتی خواهد شد، اول از همه ایران.
فقط دلارهای نفتی نیستند که به کشور سرازیر می شوند، بلکه کشور به یک بحران اقتصادی مبتلا خواهد شد که تا به حال نظیر آن را تجربه نکرده است و فقط اقلیتی- و همیشه هم همین اقلیت حاکم- بی شرمانه از پول نفت جیب خود را پر می کنند و اکثریت توده مردم هرچه فقیرتر شده و این وضع ممکن ایت به هرج و مرج و حتی به انقلاب بیانجامد.
این که من با حدسیات خود تا چه حد حق داشتم، در دو هفته بعد معلوم شد که من از عملیات مذکور در شرق ایران به تهران برگشتم، قیمت مواد غذایی، پوشاک و اجاره خانه به طور سرسام آوری بالا رفته بود.
با سرازیر شدن دلارهای نفتی چهره کشور به سرعت رو به تغییر گذاشت، حالا روستاها تخلیه شده و مجتمع های مسکونی بی روح در حاشیه شهر تهران مثل قارچ سر از خاک در آوردند، و حالا هدر دادن مبالغ هنگفت در پروژه های پرستیژی، بزرگ و بزرگ تر آغاز شده و هزاران مشاور خارجی و شارلاتان هایی که به دنبال پول های سهل الوصول بودند، روانه مملکت گشتند و اتومیبل های لوکس شروع به مسموم کردن هوای خیابان های پایتخت کردند.
سپس ورق برگشت. غرب بر شوک نفتی غلبه کرده، مصرف انرژی را محدود نموده و با شتاب بسیار به جستجوی منابع جدید نفت پرداخت، آن را در دریای شمال، و در آلاسکا یافت. غرب بیشتر از هر زمان دیگر وابستگی خود به واردات نفتی مشرق زمین کاست. بهای نفت دوباره رو به کاهش نهاده و جریان ورود دلار ضعیف تر شد. ناگهان ایران با کمبود پول مواجه گشت و پرداخت حقوق ها متوقف شد، در حالی که قیمت ها همچنان روند صعودی داشتند، بیکاری افزایش یافته و انتقاد از رژیم و از شاه شدیدتر شد. در GSI به عنوان نمونه این وضع به این صورت نمود پیدا کرد که زمین شناسان بیشتر از سابق از خدمت غایب می شدند تا با درآمد حاصل از کار دوم و حتی سوم اصولا از پس هزینه زندگی بر بیایند".
منابع:
- اشتوکلین، ی. سرزمین پارس؛ خاطرات یک زمین شناس (1979-1950). ترجمه: میگونی، ه. (1392). انتشارات رهی. تهران.
- رزاقی، ا. (1393). گفتگوی اقتصادی با صمت. روزنامه صمت. شماره 152. صفحه11
