همانند پهنه گسترده ایران زمین، زمین‌شناسی کشور ما نیز قلل مرتفعی به خود دیده است. عزیزانی که از مسیر کوشش‌های بی‌دریغ به سطوح بالای دانش و تجربه گرا‌‌‌‌ن‌سنگ علوم‌زمین دست یافته‌اند و دستاوردهای علمی آنان سند افتخار این مرز و بوم می‌باشد. مهندس بهروز برنا یکی از این چهره‌های برجسته علوم زمین است. در این شماره به گفتگوی صمیمی با ایشان نشسته‌ایم.
با مهندس برنا
از پی جویی تا اکتشاف تفصیلی
گاهی برخی نام‌ها چنان با نشان‌ها یکی می‌شود که اگر از نام، یاد کنی نشان‌ها به سرعت در ذهن تداعی می‌شود و آن‌گاه که از نشان‌ها یاد می‌کنی نام و یا نام‌هایی خاص در ذهن تداعی می‌شود، مهندس برنا یکی از این معدود کارشناسان است که نام او اکتشاف را در ذهن تداعی می‌کند و با بحث در مورد اکتشاف ناخودآگاه نام مهندس برنا در یادها تداعی می‌شود. تسلط او به اندیس‌ها، پتانسیل‌های معدنی و پروژه‌های اکتشافی همراه با بیانی شیوا و روان گویای فعالیت‌های قریب به چند دهه کار و تلاش ایشان در عرصه‌های اکتشاف از پی‌جویی تا اکتشاف تفصیلی است. فصلنامه خورشید مشرق به پاس بیش از سی سال خدمات ارزنده این همکار ارجمند و کارشناس کار بلد گفتگویی صمیمی با ایشان ترتیب داده است که به نظر شما می‌رسد.
- آقای مهندس برنا شما یکی از چهره‌های نام آشنای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور هستید لطفا در مورد نحوه ورود به سازمان و خاطرات روزهای نخستین به اختصار مطالبی بفرمایید؟
بنده در سال 1361طی یک فراخوان توسط سازمان زمین شناسی و قبولی در امتحان ورودی و مصاحبه، افتخار حضور در سازمان را به دست آوردم به عبارتی ما اولین گروه استخدامی در سازمان زمین‌شناسی پس از پیروزی انقلاب می‌باشیم. به محض ورود در یک دوره زمین‌شناسی و اکتشاف به مدت سه ماه که توسط اساتید نسل اولی سازمان، آموزش تئوری و عملی دیدیم و پس از موفقیت در این دوره و بازخورد عملکرد هر فرد اینجانب برای اشتغال در گروه اکتشافات فلزی در سازمان برگزیده شدم شاید این بهترین دوره آموزشی در طول خدمتم باشد. در این دوره افراد بنام دیگری مانند مهندس روشن‌روان، مهندس شاهین، مرحوم دکتر محجل، دکتر رشید نژاد، مهندس شمس، مهندس مجیدی، مهندس اشراقی، مهندس عشق‌آبادی، مهندس رادفر، دکتر ارومیه‌ای، مهندس خدابنده و بسیاری از عزیزان حضور داشتند در گروه اکتشافات فلزی رئیس من آقای مهندس تقی‌زاده بود که همکاران دیگری مانند مرحوم مهندس کیوانفر، مرحوم مهندس قطبی، شهید مهندس اکرمی، مرحوم دکتر خوئی و... حضور داشتند که هرکدام نقش بسزایی در فراگیری اکتشاف برای بنده به وجود آمد.
- مهم ترین پروژه های پی جویی که توسط شما به رسیده است بیان بفرمایید؟
در دهه 60 صنایع معدنی کشور نیاز به مواد اولیه داشت که به دلیل تحریم‌ها امکان واردات از خارج نبود لذا پروژه‌های اکتشافی به صورت موضوعی و در قالب طرح تعریف می‌شد لذا اینجانب در بدو ورود به سازمان در طرح اکتشاف آلونیت در محور قزوین جلفا حضور فعال داشتم و در قالب این طرح بیش از 5/1 میلیارد تن آلونیت در کشور کشف شد از سال 1365 در طرح اکتشاف سراسری آنتیموان حضور داشتم و این طرح برای اولین بار در کشور اجرا می‌شد که اینجانب اولین کسی هستم که روی این ماده معدنی کار کردم. مناطق بسیاری را معرفی و کشف نمودم. در سال 1365 در طرح اکتشاف منیزیت در محور بیرجند- نهبندان فعالیت داشتم که باعث کشف حداقل 5/3 میلیون تن منیزیت در 100 محدوده معدنی گردید. در سال 1366 در طرح اکتشاف کبالت و سال 1367 در طرح اکتشاف منگنز و سال 1368 در طرح اکتشاف نسوزها و آزبست و سال 1369 در طرح اکتشاف کائولن و سال 1370 تا 1372 در طرح اکتشاف طلا و در سال 1372 در اکتشافات سیستماتیک مواد معدنی در ورقه کاشان و سال های 73 و 74 در ورقه گلپایگان و 75 در ورقه سقز و سپس در سال‌های بعد پی‌جویی سرب و روی در استان سمنان، پی‌جویی مس در گیلان، کرمان، سیستان و بلوچستان و سپس به عنوان قائم مقام در سال 1379 بنده به عنوان مدیر عامل شرکت توسعه علوم زمین انتخاب شدم که تا سال 1383 پروژه‌های زمین‌شناسی و معدنی زیادی را با دیگر همکاران به انجام رساندیم و از سال 1383 به مدت یک‌سال مجری طرح اکتشافات سراسری بودم و سپس در سال 1384 تا 1389 به عنوان مدیر اکتشاف در سازمان زمین‌شناسی فعالیت نمودم و از سال 89 تا بهمن 96 به عنوان معاونت اکتشاف انجام وطیفه نمودم. شاید سخت‌ترین کار برای من این باشد که بتوانم کارهای زیادی که در اکتشاف کل کشور به انجام رساندم لیست کنم چون در انجام فعالیت‌های مدیریتی کارهای بسیاری برای کشور عزیزم به انجام رسانده‌ام.
- کدام پروژه‌ها توسط شما و یا در دوران مدیریت شما به مراحل اکتشاف عمومی و تفصیلی رسیده است؟
از آنجایی که در اکتشاف یاد گرفته‌ام که در کار اجرائی نباید درنگ کرد برای نیل به یک نتیجه مطلوب، کارها بی‌وقفه باید ادامه داشته باشد و ملت هزینه کرده که میوه اکتشاف را بچیند. لذا در حین پی‌جویی‌ها هر محدوده‌ای که پتانسیل کار بیشتری داشت در همان زمان و با ابزارهایی که سازمان نظیر کمپرسور، پیکور، تجهیزات ژئوفیزیک زمینی، دستگاه‌های نقشه‌برداری، حفاری و آزمایشگاه‌های تخصصی و... در اختیار داشت تا اخذ گواهی کشف به کار می‌گرفتم در اکتشاف منیزیت بسیاری از معادن پس از کشف به بهره‌برداری رسیدند و کارخانه اکسید منیزیم سربیشه بیرجند با این ذخایر راه‌اندازی شد. در خصوص آنتیموان، منگنز، سرب، روی، طلا، آهن، قلع، تنگستن، خاک‌های نادر و بسیاری از مواد معدنی فلزی و غیرفلزی همین استراتژی در بین بود. بنده نقش مهمی در افزایش ذخایر طلا، آنتیموان، مس و عناصر استراتژیک داشتم به طوری که در ارغش نیشابور برای طلا تا مرحله طلا‌گیری اقدامات خوبی انجام شد و این مهم نقطه عطفی شد که طلا در کشور رونق بگیرد و الان بیش از 21 استان کشور طلایی شده است. و ذخایر قطعی کشور از 300 تن بیشتر شده تا کنون بیش از 50 محدوده در زمان اینجانب به گواهی کشف رسیده و بیش از 200 پروژه به اکتشاف عمومی رسیده است و ذخایر مهمی در کشور توسط سازمان معرفی شده از مس می توان به مسجد داغی، کرور، انجرد، سیاه‌کمر و... و طلای ارغش، کوه زر، گندمی، هیرد، خونیک، بزمان، آق دره، قلقله، قبعقلوقجه، کردیان، باریکا، خراپه بردسکن، ماهرآباد، شادان و... خاک‌های نادر مرویست، گزستان و بسیاری مثال‌های دیگر یاد نمود.
اکتشاف سازمان زمین شناسی ثروت اندوزی زیادی برای کشور کرده است که با تخصیص اندک ارزش افزوده بسیاری برای ایران عزیز به وجود آورده است.
- به نظر شما مهم‌ترین راهکار اکتشافی که در سازمان باید به آن توجه شود چه می‌باشد؟
متأسفانه با بودجه‌های کمی که به سازمان به ویژه در سال‌های اخیر داده‌اند اکتشاف بسیار متضرر شده است اما مشکل سازمان در بحث اکتشاف فقط بودجه نیست اگر اکتشاف بخواهد در کشور نقش قدرتمندی ایفا نماید می‌بایستی اکتشافات در سازمان بر اساس ساختار حرکت کند ابزارهای اکتشافی باید در کنار اکتشاف باشد. تصمیم‌گیری‌ها در اکتشاف می‌بایستی متمرکز باشد. اکتشافات جزیره‌ای در سازمان زمین‌شناسی باید برچیده شود، نیروهای اکتشافی می‌بایستی توسط اکتشاف انتخاب گردد نه اینکه نیرویی به هر دلیل گرفته شود و سپس به بخش اکتشاف تحمیل گردد. اکتشاف می‌بایستی با ابزارهای نوین اکتشافی روز تجهیز گردد. تعامل حداکثری با دیگر ارگان‌های اکتشافی وزارتخانه و استان‌ها و ایمیدرو ایجاد گردد. تهیه و تولید اطلاعات پایه در پهنه ایران زمین از اصلی‌ترین وظایف سازمان است و تکمیل این اطلاعات و در اختیار قرار دادن آن‌ها برای ادامه کار به بخش خصوصی می‌تواند رونق اکتشافی را در کشور به همراه داشته باشد. رابطه تنگاتنگ ژئوفیزیک هوایی با اکتشاف و در اختیار بودن آزمایشگاه‌های تخصصی راه کار مناسبی برای سرعت بخشیدن به پی‌جویی‌ها و شناسایی معادن است.
برون سپاری پروژه‌ها و همکاری با دانشگاه‌ها و کشورهای معدنی دنیا می‌تواند تجارب خوبی به همراه داشته باشد.
- چالش های فراروی اکتشاف را بیشتر در چه مسائل و مواردی تحلیل می‌کنید؟
متأسفانه مدیریت زمین در کشور متمرکز نیست خیلی تصمیم‌گیری‌ها جزیره‌ای است در اکتشاف اگر این مزاحمت‌ها نظیر معارضین محلی، محیط زیست، جنگلبانی، میراث فرهنگی و... ادامه داشته باشد نتیجه مطلوبی در برندارد. خیلی وقت‌ها در اکتشاف دوباره کاری‌ها انجام می‌گیرد که مطلوب نیست. هنوز ما یک پایگاه داده‌های علوم زمین که کلیه اطلاعات تولیدی توسط بخش‌های دولتی و خصوصی انجام شده یا می‌شود نتوانسته‌ایم متمرکز داشته باشیم، به عبارتی اگر در یک محدوده کسی خواست اکتشاف بکند بداند چه اطلاعاتی قبلاً کار شده و چه اطلاعاتی موجود است و ادامه کار چگونه باید باشد. هنوز نتوانسته‌ایم کلیه لاگرهای حفاری در کشور را در یکی و یا حداقل اطلاعات عمقی را بایگانی نماییم. بسیاری از کارها به دلایل تعدد ارگان‌های تصمیم‌گیر روی زمین مانده است. از طرفی خروجی های دانشگاه ها نیز بر پایه مهارت محور نبوده و خیل فارغ التحصیلان در کار حرفه‌ای بیگانه هستند. شرکت‌های معدنی خصوصی در کشور به درستی شکل نگرفته و ما باید به سوی تخصصی محوری گام برداریم و شرکت‌ها و افراد کلیدی اکتشاف بر اساس تخصص محور شکل بگیرند یعنی چندین شرکت تخصص طلا، و یا مس و یا غیرفلزی و غیره داشته باشیم تا حتی در سازمان زمین‌شناسی هر اکتشاف‌گر در طول سال‌های کاری خود به عنوان صاحب‌نظر در یک و حداکثر چند موضوع شناخته بشود اینها چالش‌های کلیدی است که باید برطرف شود.
- زمین‌شناسان و اکتشاف‌گران، خاطرات تلخ و شیرین زیادی دارند در صورت امکان، به مواردی چند اشاره بفرمایید.
همان‌طور که اشاره شد ماهیت کار اکتشافی و سفرهای متعدد خاطرات زیادی در پی‌دارد که همواره خوش‌ترین لحظات کاری کشف معدن و نتیجه بخش بودن اکتشافات را برای من داشت خیلی از مناطق محروم کشور می‌رفتم و در پی جویی‌ها دستاوردهای خوبی داشت که سالیان بعد که گذرم به آن مناطق می افتاد و می دیدم که رونق اقتصادی خوبی در آن خطه اتفاق افتاده و یا اخبار و اطلاعاتی از اقدامات سازمان زمین‌شناسی به مسئولین تراز اول کشور می‌دادم که پیامد این مهم باعث افزایش بودجه‌های اکتشافی و ادامه کارها را به همراه داشت برای من لذت بخش بود. تلخ‌ترین خاطرات از دست دادن تعدادی از همکاران کلیدی سازمان نظیر مهندس کیوانفر، شهید اکرمی، شهید بابایی، مهندس آزرم و تعداد دیگری از این نام‌های بزرگ بود که جای خالی آن‌ها را همیشه حس می‌کنم و روحشان شاد باشد.
