ایران - مشهد مقدس
اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق
از این شماره به بعد به منظور معرفی فعالیت های شاخص مرکز به معرفی بخشی از دستاوردهای علمی خواهیم پرداخت. وجه انتخاب این دستاوردها کاربردی بودن و تأثیر آن ها در معرفی توانمندی سازمان و یا اهمیت علمی آن ها خواهد بود.
زمین دارو سازی عرصه ای دیگر از کاربردهای علوم زمین
تهیه کننده: محبوبه پرورش
دانش زمین شناسی عرصه ای پویا و با دامنه ی کاربرد بالا می باشد. بر این اساس کارشناسان اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق نیز در راستای برنامه های ارتقاء کمی و کیفی و توسعه پژوهش محور، بیش از پیش به تحقیقات کاربردی این حوزه پرداخته است. در این رابطه مطالعات زمین شناسی پزشکی و بطور خاص کاربرد کانی ها در داروسازی و پزشکی یکی از جنبه های توسعه تحقیقات کاربردی در این اداره کل محسوب می شود.
کاربرد کانی ها با اهداف پزشکی و درمانی از دوره های ماقبل تاریخ کم و بیش مورد استفاده بوده است. امروزه زمین داروسازی، به عنوان مبحثی علمی و کاربردی مطرح است که در حوزه زمین شناسی پزشکی تعریف می شود. گروه بزرگی از کانی ها در صنعت داروسازی به عنوان سازنده های اصلی و نیز به عنوان ترکیبات جانبی تولیدات دارویی مورد استفاده قرار می گیرند. خاصیت درمانی این کانی ها، برخاسته از ویژگی های فیزیکی، فیزیکوشیمیایی و ترکیب شیمیایی آن ها می باشد.
مهم ترین ویژگی‌هایی که در این رابطه مطرح می‌باشند؛ عبارتند از: قابلیت جذب بالا، تبادل کاتیونی، حلالیت پذیری در آب، واکنش پذیری با اسیدها، شاخص انکساری بالا، ظرفیت گرمایی بالا، شفافیت یا کدری، سختی پایین، قابلیت فشرده سازی، قابضیت و انعکاس بالا می باشد.
در این حوزه فعالیت پژوهشی هدفمندی توسط سرکار خانم مهندس محبوبه پرورش در حال انجام است که علیرغم نوپا بودن این مطالعات، دستاوردهای خوبی داشته است. استخراج رده بندی علمی داروها و بررسی اجزاء سازنده اصلی و ترکیبات جانبی تعدادی از داروهای هر رده و تنظیم
جداول و فهرست کانی هایی که در داروسازی کاربرد دارند به همراه نحوه استفاده آنها از جمله فعالیت های انجام شده در این رابطه می باشد.
انطباق اسناد قدیمی و تاریخی داروسازی و پزشکی در ارتباط با استفاده سنتی از کانی ها در داروسازی با داروسازی مدرن و در این رابطه تدریس واحد درسی مرتبط در دانشکده طب سنتی مشهد یکی دیگر از عرصه های فعالیت در این رابطه می باشد.
بخش دیگری از فعالیت های انجام شده در این رابطه عبارتند از:
- ارائه یک مقاله در سی و سومین گردهمایی علوم زمین با عنوان "کانی ها، فرآیندهای متابولیکی و کاربرد آن ها در داروسازی"
- دریافت پذیرش مقاله ای با عنوان
Application of sulfur-containing minerals in medicine; matching up traditional documents with modern pharmacy
که با بررسی نحوه استفاده کانی های گوگرد دار در کتاب قانون ابن سینا و ذخیره خوارزمشاهی به مقایسه و تطبیق این اسناد با داروسازی مدرن می پردازد.
ایشان در حال حاضر نگارش درس نامه ای در رابطه با کاربرد کانی ها در طب سنتی و مقاله ای با عنوان زمین داروسازی در قانون ابن سینا را در دست انجام دارد.
خوشبختانه این پژوهش ها با اقبال جامعه پزشکی در مشهد مواجه و کماکان در دست پیگیری و توسعه می باشد برای ایشان و همه دست اندرکاران آرزوی موفقیت داریم.
حضور کارشناسان مرکز مشهد در سی و چهارمین گردهمایی علوم زمین
تهیه کننده: حسین هادی زاده
همایش علوم زمین سازمان زمین شناسی کشور از جمله قدیمی ترین و معتبرترین همایش های تخصصی در حوزه علوم زمین بوده و می باشد که هر ساله میزبان خیل عظیمی از متخصصین و صاحب نظران علوم زمین در گرایش های مختلف بوده است. در این همایش علمی فراگیر آخرین دستاوردهای علمی و پزوهشی خود در حوزه های مختلف علوم زمین ارئه می شود.
استقبال گسترده محققان از همایش های برگزار شده در طی سالیان متمادی و از همه مهم تر موقعیت ویژه زمین شناسی و زئوتکتونیکی ایران که مورد علاقه بسیاری از دانشمندان علوم زمین در سرتاسر جهان می باشد مسئولین ودست اندرکاران برگزار کننده این همایش را برآن داشت تا ضمن دعوت از محققین و صاحب نظران علوم زمین از سراسر دنیا همایش علوم زمین را در مقیاس بین الملل برگزار نمایند بر همین اساس اولین دوره بین المللی این همایش در سال 1392 و با همکاری مراکز مختلف سازمان در نقاط مختلف کشور برگزار شد که تجربه بسیار موفقیت آمیزی بود. این تجربه موفق مسئولین و دست اندرکاران را بر آن داشت تا گردهمایی علوم زمین هر دو سال یک بار به صورت بین المللی و این بار به صورت متمرکز در تهران برگزار نماید برهمین اساس این همایش در تاریخ های 3 لغایت 5 اسفند در سازمان مرکزی برگزار گردید.
اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق به عنوان یکی از مهمترین مراکز زمین شناسی کشور هر ساله حضور فعالی در همایش های علوم زمین داشته است بطوری که کارشناسان این مرکز هر ساله دستاوردهای پزوهشی خود را در این همایش و سایر همایش ها و مجلات معتبر داخلی و خارجی را ارائه نموده اند.
با این همه اگرچه از نظر تعداد حضور این مرکز در سال جاری در حد مورد انتظار نبود با این همه تعداد 5 مقاله مفید توسط کارشناسان مرکز مشهد در موضوعات کانی شناسی، زمین شناسی، پارک موزه، مخاطرات به همایش ارائه شده که هر 5 مقاله پذیرفته شده است موضوع رویکرد این مقالات به شرح زیر هستند:
اولین مقاله با موضوع دستاوردهای نوین کانی شناسی توسط خانم مهندس نسترن شجاعی کاوه از کارشناسان با سابقه در مطالعات کانی شناسی و سنگ شناسی و اداره موزه و مستندات علوم زمین ارائه گردید که به شناسایی و معرفی کانی زینک رزازایت (Zincrosasite) از کانی های ثانویه کربناتی مس- روی که برای اولین بار از ایران و از معدن قلعه زری گزارش می شود. این کانی کمیاب کربنات آبدار روی و مس است که درگروه رساسایت قرار می گیرد. در این گروه هفت کانی بسیارکمیاب قرار دارند که حاوی مس همراه با مقادیر متغییری از عناصر روی، کبالت، منیزیم و نیکل هستند. رساسایت و زینک رساسایت در نسبت اتم مس به روی متفاوت می باشند به گونه ای که در مقادیر Cu>Zn کانی رساسایت و با نسبت Cu<Zn زینک رساسایت نامیده می شود. این نسبت از 1:1 تا 1:3 می تواند تغییر نماید. این کانی بصورت بلورهای بسیار کوچک (کمتر از نیم میلیمتر) در اجتماعات بوتریوئیدال، گلوبولار، لایه ای و سوزنی همراه با کانی های همیمورفیت، اوری کلسیت، اسمیت زونیت و مالاکیت در زون های اکسیدان نهشته های حامی مس و روی تشکیل می شود. رنگ آن آبی آسمانی تا سبز است و دارای سختی 4 تا 4.5 می باشد. در این مقاله نمونه هایی از معدن قلعه زری بیرجند با استفاده از روش های AA, XRD و EDS مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته و با استفاده از SEMbs برای اولین بار تصاویر زیبایی از این نمونه ها بدست آمده است که به پیشگاه محققان ارائه و مورد استقبال قرار گرفت.
مقاله دوم که در موضوع فعالیت های تخصصی اداره موزه و مستندات علوم زمین توسط خانم مهندس مریم حسینیون از کارشناسان فسیل شناسی این اداره فنی تهیه و ارائه شد. نگارنده در این مقاله به معرفی سامانه جامع فسیل شناسی در مرکز مشهد ضرورت ایجاد آن و اقدامات انجام شده در جهت راه اندازی این سامانه پرداخته است.
هرگزارش و یا نقشه زمین شناسی معمولاً مبتنی بر مطالعه تعدادی نمونه و یا سایر بررسی های آزمایشگاهی است. ضرورت حفظ و نگهداری از مستندات علوم زمین امری است که کشورها توجه فراوانی به آن ها مبذول و در این رابطه سرمایه گذاری های گسترده ای به عمل می آورند. در این میان لزوم نگهداری وصیانت از داده های فسیل شناسی و نیز نمونه های فیزیکی پس از انجام مطالعات فسیل شناسی یکی از الزامات اجتناب ناپذیر در این زمینه می باشد. اینک پس ازگذشت بیش از 50 سال از آغاز بررسی های سیستماتیک زمین شناسی در کشور وجود یک مرکز منسجم برای قبول مسئولیت نگهداری مستندات علوم زمین به صورت عام و نگهداری بقایای فسیل به صورت خاص، ضروری می باشد.
مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق با آگاهی از این امر مهم اقدام به ایجاد مرکز بزرگ ساماندهی، حفظ و نگهداری مستندات علوم زمین نموده است. سامانه نگهداری فسیل شناسی یکی از بخش های عمده این مرکز جامع می باشد. از آن جا که یکی از وظایف موزه ها توسعه زیر ساخت ها و ایجاد سامانه ای مرجع برای کمک به فسیل شناسان در انجام مطالعات مربوطه می باشد کارگروه موزه ومستندات مشهد اقدامات گسترده ای در این زمینه هم از نظر سخت افزاری وهم تهیه نرم افزارهای تخصصی ، به عمل آورده است. مقاله فوق به بیان دستاوردها و تجربیات میدانی در این حوزه پرداخته است. آنچه اهمیت دارد این است که این سامانه ی جامع عملیاتی شده و اکنون لازم است تا نتایج آن به اطلاع جامعه علمی کشور برسد.
زمین شناسی مهندسی و عوارض ژئومورفولوژیکی حاصل از فرونشست دشت نیشابور عنوان مقاله دیگر ارائه شده به همایش علوم زمین در سال 94 بود که به همت آقایان مهندس رکنی و مهندس شریفی کارشناس مخاطرات سازمان به همراه آقای دکتر حسین زاده از دانشگاه فردوسی مشهد تهیه و ارائه شد. نگارندگان در مقاله یاد شده به بررسی وضعیت زمین شناسی مهندسی دشت نیشابور و فرم ها و فرایندهای ژئومورفولوژیکی بوجود آمده در اثر نشست زمین در دشت مذکور پرداخته اند. در انجام این پژوهش از نرم افزارهای ArcGIS و Surfer و اطلاعات مربوط به سطح چاه های پیزومتری دشت استفاده شده است. در نهایت با تلفیق اطلاعات داده شده عوارض مورفولوژیکی دشت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
در بخش مطالعات زیست محیطی مقاله ای با عنوان بررسی زیست محیطی متغیرهای فیزیکوشیمیایی آب های زیرزمینی در محدوده کانسار طلای خونیک در جنوب بیرجند توسط خانم مهندس ظفری مقدم از بخش ژئوماتیکس به همراه اقایان دکتر سعید سعادت و دکتر علی اصغر آریایی اعضای هیت علمی دانشگاه آزاد مشهد ارائه گردیده است نامبردگان در این مقاله به منظور بررسی کیفیت آب های زیرزمینی محدوده کانسار طلای خونیک، پس از برداشت تعداد 9 نمونه آب، تعدادی از پارامترها در محل اندازه گیری نمودند. همچنین تعدادی از نمونه ها جهت تعیین میزان آنیون ها و کاتیون های اصلی به آزمایشگاه ارسال گردید. با بررسی نتایج آزمایش ها و نیز استفاده از توابع مختلف و انطباق آنها با استانداردهای ملی و بین المللی مشخص گردید که تعدادی از پارامترها در برخی از نمونه ها نسبت به سایر نمونه ها در وضعیتی بیشتر از حد مجاز قرار دارند.
همچنین در این همایش مقاله ای تحت عنوان فرایند اصلاح و تلفیق نقشه های 1:250000 و 1:100000 و تولید نقشه های یکپارچه پایه توسط آقای مهندس نصیر نادری میقان از کارشناسان با سابقه سازمان به همراه آقای دکتر قاسمی و خانم مهندس ظفری مقدم ارائه گردید در این مقاله تهیه کنندگان چهار نقشه یکپارچه زمین شناسی ساختاری، زمین شناسی کواترنری، زمین ساخت و گسل های فعال استان خراسان رضوی بر پایه اطلاعات رقومی (با دقت اطلاعاتی 1:100000 و 1:50000) با همکاری گروهی از متخصصین مدیریت زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق-مشهد برای اولین بار در مقیاس 1:500000 و 1:250000 تهیه نموده اند. لایه های اصلی (انواع گسله ها، ساختارها و واحدهای کواترنری) 63 نقشه زمین شناسی1:100000 و 1:250000، پس از رقومی سازی در محیط ArcGIS با فرمت Geodatabase ، طی چندین مرحله به کمک داده های RS تصحیح ، تلفیق و یکپارچه گردیدند. سپس مکان هندسی لایه های مزبور توسط تصاویر اورتو و پردازش شده مختلف RS ( با دقت تا 50 متر) تصحیح شد. استاندارد سازی و یکسان نمودن اطلاعات و نمادهای اصلی نقشه ها بر مبنای استاندارد بین المللی USGS، نامگذاری کلیه عناصر ساختاری، استفاده از 10 لایه فرعی دیگر با دقت مختصاتی قابل استناد، برداشت های صحرایی و استفاده از دیگر مطالعات و منابع مختلف موجود، از جمله مراحل دیگر تهیه این نقشه ها است که با موفقیت انجام گردیده است. از دستاوردهای مهم این پروژه می توان به تعیین مکان هندسی دقیق گسله ها و دیگر عناصر ساختاری و واحدهای کواترنری خراسان رضوی در محیط رقومی با دقت تا 50 متر برای اولین باردر کشور، گردآوری کلیه اطلاعات مرتبط و تهیه بانک اطلاعاتی اشاره نمود. این نقشه ها، پایه انواع مطالعات لرزه زمین ساختی و پهنه بندی خطر زمین لرزه و مطالعات مخاطرات و دیگر مطالعات زمین شناسی کاربردی و پژوهشی محسوب می شوند.
