اداره موزه و مستندات علوم زمین

لینک سایت پارک موزه علوم زمین مشهد     https://www.gmmgsi.ir/

پارک موزه علوم زمین مشهد با دو هدف کاربردی شامل ارائه و ترویج دانش علوم زمین در جامعه و مستدنگاری یافته‌های زمین‌شناختی و معدنی به عنوان پایگاه داده‌ای هدفمند و سیستماتیک برای بهره برداری محققین و پژوهشگران علوم زمین شکل گرفت و در روزهای پایانی سال 1397 به بهره برداری رسید. تبیین رسالت و ماموریت این مجموعه بر محوریت این اهداف، تلاش کارگزاران و دست اندرکاران شکل گیری آن را بر توسعه و غنی سازی مجموعه ها و نیز ایجاد مرکزی برای مراجعه محققین و دانش پژوهان معطوف ساخته است.

اداره موزه و مستندات علوم زمین مشهد به عنوان یکی از ادارات اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق تحت مدیریت این اداره کل و تابع ضوابط و مقررات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اداره می شود.

ساختمان پارک موزه علوم زمین، پس از اخذ موافقت نامه کمیسیون ماده 32 و مبادله موافقت نامه استانی با معاونت برنامه ریزی استانداری خراسان رضوی احداث گردید. این موزه در بخشی از زمین متعلق به سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور واقع در ضلع جنوبی بلوار شهید فکوری مشهد و مساحت تقریبی 10000 متر مربع با زیربنای 2200 متر مربع، موزه مرکزی (با احتساب تونل زیرزمینی)، 1000 متر مربع انبار تخصصی و خزانه پشتیبانی موزه و 8000 متر مربع محوطه های تخصصی به اجرا درآمده است. سند ملکی به نام دولت جمهوری اسلامی ایران و دستگاه بهره بردار سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور است. در حال حاضر موزه علوم زمین دارای مجوز تأسیس موزه از سازمان میراث فرهنگی نیز می باشد که آخرین تاریخ تمدید مجوز 12-8- 1399 به شماره 193433/992500 است.

فرآیند بازدید به گونه ای طراحی شده است که هفت موضوع یا ایستگاه در سه پارک تخصصی  شامل پارک فیزیک زمین/ پارک زمین شناسی و پارک اکتشاف و ده ایستگاه در ساختمان مرکزی موزه در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می گیرند.

پردیس فیزیک زمین

درمجموعه پارک موزه علوم زمین بازدید‌کنندگان در بدو ورود وارد پردیس فیزیک زمین می‌شوند. منظومه شمسی مجموعه‌ای از ۸ سیاره، سیارک‌ها و قمر‌هایی است که به دور ستاره خورشید در گردش هستند. در این محوطه چیدمان منظومه شمسی و جایگاه کره زمین در آن، با توجه به زمان تولد امام رضا (ع) انجام شده است.

ساعت آفتابی

ساعت آفتابی وسیله‌ای است که زمان را با استفاده از مکان زمین نسبت به خورشید می‌سنجد. در این پارک موزه افزون بر چهار ساعت آفتابی کوچک که بر سکو قرار دارند، یک ساعت آفتابی بزرگ با محاسبات دقیق ساخته شده که شاخص آن فرد بازدیدکننده است.

پردیس زمین‌شناسی

در این پارک ضمن معرفی برخی از مهم‌ترین مفاهیم و پدیده‌های زمین‌شناسی، چیدمانی از نمونه‌های طبیعی ایران به نمایش در آمده‌اند. مانند چرخه سنگ‌ها که نمایش نحوه تشکیل سنگ‌های مختلف و تبدیل آن‌ها به یکدیگر در اثر فرایند‌های زمین‌شناختی است.

دایناسور گیاهخوار

یکی از جذابیت‌های پارک موزه علوم زمین مجسمه دایناسور گیاهخواری است که با بلندای ۱۰ متر در پردیس زمین‌شناسی ساخته شده است. مجسمه این دایناسور دارای ابعاد واقعی یعنی گردنی به درازای ۸ متر و دمی به درازای ۱۴ متر است.

 نیمکت‌های گسلی

گسل‌ها را به عنوان درز‌ها و شکاف‌های غیر هم سطح زمین می‌شناسیم که باعث و بانی بسیاری از زمین‌لرزه‌ها هستند. محوطه‌ای در پردیس زمین‌شناسی وجود دارد که دورتا دور آن انواع گسل‌ها به نمایش گذاشته شده‌اند. جالب است که از این گسل‌ها به‌عنوان نیمکت و برای دمی استراحت هم می‌توان استفاده کرد.

پارک اکتشاف

در این پارک چیدمانی از ماشین‌آلات معدنی به نمایش در آمده و یک تونل معدن زیر زمینی اکتشاف ذغالسنگ به منظور آشنایی با اصول معدن کاری طراحی شده است. در این فضای باز سازی معدن زغالسنگ، سعی می‌شود که بازدیدکننده با روش‌های عمومی استخراج ماده معدنی درمعدن زغال سنگ به صورت زیرزمینی و در ۲ افق آشنا شود. استخراج رگه‌ ماده‌ معدنی در یک سینه‌کار و توسط ماکت بازسازی شده است. این معدن از روی نمونه واقعی معدن زغال سنگ و توسط متخصصان معدن زغال سنگ طبس اجرا شده است. انواع لوازم معدنی از قبیل چراغ تونلی (چراغ معدنی) و برخی تجهیزات حفاری و انفجاری از قبیل پیکور-مته‌های دینامیتی- قلم پیکور- بوش و شانک تهیه شده به همراه ماکت‌هایی از معدنچی برای بازدید عموم به نمایش در آمده است.

تندیس مادر زمین

هر آنچه که انسان در طول زندگی از آن بهره می‌برد بطور مستقیم و غیر مستقیم از زمین به دست می‌آید. در واقع زمین را می‌توان زاینده دانست. تندیس مادر زمین به این نکته که هر آنچه داریم از زمین است اشاره می‌کند.

تندیس یک زمین‌شناس

این مجسمه در واقع یک زمین‌شناس را با لباس کار و چکمه‌های مخصوص کوهنوردی و وسایل کارش نشان می‌دهد که موشکافانه سنگ‌ها و سایر پدیده‌های زمین‌شناختی را بررسی می‌کند.

ساختمان مرکزی موزه

ساختمان داخلی موزه علوم زمین دربردارنده ۱۳ بخش (گالری) شامل تاریخ زمین، فسیل‌ها، کانی‌ها، کانی‌های فلوئورسانس، سنگ‌ها، مواد معدنی، زمین‌شناسی پزشکی، مطالعات زمین‌شناسی، سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، زمین گردشگری، مخاطرات زمین‌شناختی و انرژی است که بازدیدکننده در مسیر بازدید به ترتیب ذکرشده این گالری‌ها را می‌بیند و داستان موزه به گونه‌ای روایت می‌شود که در ابتدا بازدیدکننده با علوم زمین و نقش و اهمیت دانش زمین در بخش‌های مختلف زندگی و در مقیاس‌های گوناگون آشنا می‌شود و در پایان با تأکید بر مفهوم توسعه پایدار، الگوی صحیح شناختی از لزوم حفاظت از  محیط زیست و میراث طبیعی کشور و جایگاه خود در این مهم را دریافت می‌کند. همچنین موزه دارای اتاق فیلم به گنجایش چهل نفر است. ضرورت دارد تا به منظور بررسی کمی موزه علوم زمین مشهد، پیش از هر چیز به اختصار به معرفی این ۱۳ گالری بپردازیم.

اسکلت دایناسور گوشتخوار

در هال مرکزی موزه، اسکلت دایناسور گوشتخوار با نام تیرانوسوروس رکس خودنمایی می‌کند. تیرانوسوروس‌ها در دو میلیون سال آخر دوره کرتاسه یعنی تقریبا ۶۸ میلیون سال پیش زندگی می‌کرده‌اند. این دایناسور که سلطان دایناسور‌ها لقب گرفته است دارای دو پای نیرومند، قوی‌ترین آرواره در بین جانوران خشکی (۶۰ تا ۷۰ دندان با طول متوسط ۲۵ سانتیمتر)، دستانی کوچک با یک جمجمه بزرگبوده. بدن تیرانوسوروس طولی حدود ۱۲ متر با ارتفاعی بین ۵ تا ۶ متر و وزنی در حدود ۸ تن داشته است و با دم بزرگش تعادلش را حفظ می‌کرده است. حجم بزرگ جمجمه در این دایناسور نشان از حجم بالای مغز این دایناسور دارد که او را جانور هوشمندی معرفی می‌کند. عده‌ای از دانشمندان به واسطه کوچک بودن دست هایش، این دایناسور را جزو جانوران لاشخور در نظر میگیرند، اما چشمان تیرانوسوروس که در وضعیتی کاملا رو به جلو قرار گرفته اند (بر خلاف جانوران لاشخور و گیاهخوار که چشمانشان در دو طرف سر قرار دارد)، او را در زمره‌ی جانوران شکارچی قرار می‌دهد.

 دوران‌های زمین‌شناسی

در هال مرکزی ۴ دیور اما یا ویترین دیواری به بازسازی دوران‌های زمین‌شناسی اختصاص داده شده است. این ویترین‌ها با نقاشی و ماکت سعی در تصویرسازی ذهنی بینندگان برای بازسازی تاریخ‌های زمین‌شناسی ابر دوران پرکامبرین و سه دوره اصلی زمین‌شناسی دارند. در این دیوراما‌ها وضعیت کره زمین و مهمترین پدیده‌های اتفاق افتاده در دوره‌های مختلف حیاتش از ۴.6 میلیارد سال پیش تا عصر حاضر در قالب چهار مجموعه ترکیبی (ماکت و نقاشی) به نمایش در آمده‌اند. طول دوره، وضعیت آب و هوایی، انواع گیاهان و نیز جانوران موجود در هر دوره، کوتاه و علمی توضیح داده شده است. چهار تنه درخت فسیل شده از اطراف قروه و شاهرود و چهار ردپای دایناسور یافت شده از اطراف کرمان نیز در دوسوی هال مرکزی خودنمایی می‌کنند.

موزه دیرینه‌شناسی

در بخش دیرینه‌شناسی این موزه بیش از 523 قطعه فسیل بر اساس رده بندی زیست-جانوری و با برچسب‌های دربردارنده جنس و گونه‌های جانوری، سن و موقعیت جغرافیایی نمونه‌ها به نمایش درآمده است. همه فسیل‌ها با استفاده از متون علمی طبقه‌بندی و در یترین‌های جداگانه جانمایی شده‌اند، بطوریکه هریک از ویترین‌ها به یک خانواده دیرینه‌شناسی مانند تریلوبیت‌ها، گاستروپودها، خارپوستان، آمونیت‌ها، براکیوپودها، مرجان‌ها و تریس فسیل‌ها اختصاص داده شده است. نمونه‌های موجود از میان گنجینه‌ای مشتمل بر بیست هزار نمونه دست‌چین شده و از نقاط مختلف ایران و جهان گردآوری شده‌اند. بخش زیادی از نمونه‌ها توسط اساتید بزرگ زمین‌شناسی ایران مانند دکتر سید کاظم سیدامامی و تعدادی نیز توسط دکتر علی‌اصغر آریایی به موزه اهدا شده‌اند. چیدمان ویترین‌های فسیل‌شناسی به گونه‌ای است که هر مجموعه فسیل داخل ویترین‌ها از قدیم به جدید به گونه ای چیده شده که بازدیدکننده می تواند تغییرات زیستی موجودات را در بستر زمان درک کند.  همچنین اطلاعات مربوط به هر خانواده جانوری نمایش داده شده در ویترین ها به صورت تابلوهای دوزبانه (فارسی/انگلیسی) ارائه شده است. قدیم ترین فسیل ارائه شده در این مجموعه مربوط به ۵۰۰ میلیون سال قبل است.

رمپ کانی‌شناسی

این رمپ به نمایش ۲۴۰ کانی از ایران و جهان اختصاص یافته است. می‌دانیم که پوسته زمین از سنگ‌ها تشکیل شده است. این سنگ‌ها خود از کنارِ هم قرار گرفتن کانی‌های مختلف به وجود آمده‌اند. بیش از ۴۲۰۰ نوع کانی در پوسته زمین شناسایی شده که تنها ۷ خانواده از آن‌ها در ساختن سنگ‌ها دخالت دارند. با توجه به اینکه کانی‌ها از خواص فیزیکی و شیمیایی پیچیده‌ای برخوردارند، روش‌های مختلفی برای طبقه‌بندی آن‌ها ارائه شده است.

جامع‌ترین روش تقسیم‌بندی که در این موزه نیز رعایت شده، کانی‌ها را بر اساس خصوصیات شیمیایی به دو گروه بزرگ کانی‌های سیلیکاته و غیر سیلیکاته و در خانواده‌های متعدد طبقه‌بندی می‌کند. در این موزه، کانی‌های مختلف در دسته بندی‌های علمی و هر خانواده در یک ویترین به نمایش در آمده‌اند. باید تاکید کنیم که کانی‌ها همگی طبیعی هستند به جز یک نمونه که در ویترین مجزا قرار داشته و به شیوه آزمایشگاهی یا سینتتیک ساخته شده است.

ماکت آتشفشان

اکنون شما مقابل ماکت آتشفشانِ غرنده‌ این موزه قرار دارید و می‌توانید با گرداندن چرخی که روی صفحه مشاهده می‌کنید، البته خلاف جهت حرکت عقربه‌های ساعت، حرکتِ صفحه‌ی اقیانوسی به زیر صفحه‌ی قاره‌ای و تشکیل ماگما در اتاقک ماگما و در نهایت فوران مواد مذاب را با بازی نور مشاهده کنید. آتشفشان اگرچه یکی از مخاطرات زمین‌شناختی محسوب می‌شود و  در بخش مخاطرات موزه از این بابت مورد توجه قرار می گیرد اما از آنجا که نقش و اهمیت بسزایی در شناخت سنگ ها و مواد معدنی دارد، بصورت یک نماد تعاملی در موزه ارائه شده است. بازدیدکننده از این طریق با نحوه شکل گیری ماگماتیسم، تفاوت ماگما و گدازه، سنگ آذرین درونی و بیرونی و مهم تر از همه ارتباط منطقه فرورانش با کانه‌زایی‌های مختلف آشنا می‌شود.

رمپ مواد معدنی

در این رمپ کانی‌ها و مواد معدنی به دست آمده از برخی معادن به نام ایران زمین به نمایش در آمده‌اند. نمونه‌های این رمپ هر از چند گاه برای ارائه معادن بیشتر، تغییر می‌کنند. همانطور که مشاهده می‌شود، نمونه‌های زیبای معدن قلعه زری بیرجند ویترین‌های بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند. در انتهای رمپ دو نمونه شهاب سنگ از ایران و روسیه خودنمایی می‌کنند. در مسیر بازدید بخش مواد معدنی، علاوه بر نمایش کانسنگ‌های مختلف در قالب 21 ویترین، بافت و ساخت‌های کانی‌سازی و سایر پدیده‌های مرتبط ارائه شده است. در انتها بر روی نقشه ایران علاوه بر آشنایی با نقشه‌های زمین‌شناسی، نحوه تهیه آن ها از قدیم تا به امروز و... معادن مهم ایران ارائه می‌شود و بازدیدکننده با سرمایه معدنی کشور آشنا می‌شود.در این مسیر تعداد ۶۵ قطعه کانی در دو بخش کانی‌های سیلیکاته و غیرسیلیکاته ارائه شده‌اند.

موزه نقشه

در این بخش تلاش شده تا سیر پیشرفت در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی معرفی شود. از شیوه‌های قدیمی مانند استفاده از عکس‌های هوایی و استرئوسکوپ تا استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و پهباد. از نقشه‌های دست رنگ تا نقشه‌های تهیه شده با نرم افزار‌های کامپیوتری. چندین نقشه قدیمی از ایران و جهان، نقشه توپوگرافی و ابزار قدیمی مورد استفاده در تهیه نقشه از دیگر موارد به نمایش در آمده هستند.

همچنین بر روی نقشه ایران پراکندگی معادن مربوط به چند ماده معدنی مانند آهن، مس، سرب و روی، طلا، باریت، فسفات و کروم به تفکیک با چراغ‌هایی به رنگ‌های متمایز، نمایش داده می‌شود.

موزه گوهر سنگ‌ها

همانطور که می‌دانید، مشهد از سال 1395 به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها شناخته شده است. بخش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در موزه علوم زمین مشهد یکی از بخش‌های پرمخاطب موزه بخصوص برای بازدیدکننده‌ها و گردشگران خارجی است. در این قسمت تعداد ۸۹۹ گوهر در 23 ویترین به نمایش گذاشته شده است. نکته قابل تأمل این است که علاوه بر گوهرهای تراش‌خورده و جواهرات، سنگ خام آن‌ها نیز به نمایش گذاشته شده تا بازدیدکننده با فن تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و طراحی جواهرات آشنا شود.

بخش زمین گردشگری یا ژئوتوریسم

در این بخش ۳۲ منطقه دارای پتانسیل گردشگری برای ثبت بعنوان ژئو پارک در ایران معرفی شده است و تصایری چند از جلوه‌های ژئوتوریسمی ایران به نمایش در آمده است. حرکت مواج دیواره‌ها که رمل‌های کویری ایران زمین را تداعی می‌کنند از جاذبه‌های این بخش می‌باشد. علاوه براین مانیتوری هم فیلم‌های جاذبه‌های ژئوتوریسمی ایران را به نمایش در می‌آورد. در حال حاضر، ایران دارای سه ژئوپارک ثبت شده شامل ژئوپارک قشم، ژئوپارک ارس و ژئوپارک طبس است. ضمن ارائه اطلاعاتی در خصوص مفاهیم زمین گردشگری و ضرورت حفظ و پاسداشت میراث زمین‌شناختی کشور بازدیدکننده با پدیده‌های جالب زمین شناختی ایران آشنا می‌‌‌شود.

بخش تکتونیک و مخاطرات

ما بر روی زمین زندگی و از نعمت‌های آن استفاده می‌کنیم، ولی چقدر این زمین را می‌شناسیم و برای حفظ آن تلاش می‌کنیم؟ چقدر با مخاطراتی که زمین را تهدید می‌کنند آشنایی داریم؟ چه حوادث به ظاهر طبیعی وجود دارند که ما مسبب آن هستیم؟ این بخش به بحث در این موارد اختصاص یافته و تابلو‌هایی برای معرفی گسل‌های بزرگ و تعدادی از زمین لرزه‌های مهم ایران و نیز برخی مخاطرات زمین مانند سیل، زمین لرزه، زمین لغزش، سونامی و آتشفشان تعبیه شده است. علاوه براین یک مانیتور هم بطور آنلاین زمین لرزه‌های جهان را از پنج سال پیش تاکنون به نمایش در می‌آورد.

زمین‌شناسی پزشکی

در حال حاضر مبحث زمین‌شناسی پزشکی در قالب یک تابلو موضوعی ارائه و توسط راهنمایان موزه بیماری‌های زمین‌زاد برای بازدیدکننده‌ها توضیح داده می‌شود تا آگاهی عمومی جامعه نسبت به نقش محیط زمین‌شناختی بر سلامت مردم و نیز بیماری‌های ناشی از معدنکاری افزایش یابد

میکروسکوپ زمین‌شناسی

در این قسمت بازدیدکننده بطور کامل با شغل زمین‌شناسی، الزامات آن و نحوه انجام پژوهش در حوزه علوم‌زمین آشنا می‌شود. همچنین بازدیدکننده می تواند بصورت فردی و یا در قالب بازدید گروهی به تماشای سنگ‌ها، کانی ها، فسیل‌های کانه‌های معدنی در مقیاس میکروسکوپی بپردازد و شگفتی رنگ و نور را در آفرینش زمین و در مقیاس میکروسکوپی درک کند. حدود 15% کانی­‌ها خاصیت فلوئورسانس دارند. برخی از این کانی‌ها  نظیر کلسیت و هالیت آب­دار گستره­ی فراوان و جهانی دارند. اما برخی دیگر مانند آرژلیت(agrellite)، بنیتوئیت (benitoite )، اسپریت(esperite) و تاگتوپیت(tugtupite ) فقط در مناطق خاصی از جهان یافت می‌شوند. در اتاقی که برای نمایش پدیده‌های فلوئورسانس و فسفرسانس کانی‌ها در موزه علوم زمین، تجهیز شده، مجموعه ارزشمندی از این کانی‌ها، به نمایش گذاشته است. بازدیدکننده ضمن آشنایی با این پدیده‌های جالب با کاربردهای آن در شناسایی و اکتشاف مواد معدنی آشنا می‌شود.

تاریخ بروزرسانی: 20 خرداد 1403