1- معرفی رویداد:
در ساعت 10:38 به وقت محلی، روز چهارشنبه مورخ 16 فروردین 69 2017/04/05))، زمین لرزهای با بزرگای Mn=6.1 در 03 کیلومتری شهرستان سفیدسنگ و 84 کیلومتری جنوب خاوری مشهد واقع در استان خراسان رضوی به وقوع پیوست (شکل ۱). رو مرکز این رویداد بر اساس لرزه نگاشت‌های ثبت شده در شبکه‌ی ملی لرزه‌نگاری باند پهن پژوهشگاه بین‌لمللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و نیز موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در مختصات38/58 درجه عرض جغرافیایی و 06/43 طول جغرافیایی در عمق km 6 با خطای تعیین محل 74/1 کیلومتر در راستای طول جغرافیایی و 44/04 کیلومتر در راستای عرض جغرافیایی و براساس سایت EMSC عمق 10 km ثبت شده است (شکل1). بیشینه شتاب ثبت شده حاصل از این زمین لرزه، توسط شبکه شتاب‌نگاری کشور حدود 120 سانتیمتر بر مجذور ثانیه در ایستگاه نصرآباد واقع در 38 کیلومتری از رومرکز زمین لرزه می‌باشد. با توجه به پیمایش صحرایی و پرس و جوی محلی در شهرستان¬های سفید سنگ، رضویه و تربت جام در آبادیهای دوقلعه براشک، الغور، خانقاه، محمدآباد سرچشمه براشک، رزمگاه بالا، رزمگاه پایین، کارغش بالا، سنجدک، چشمه روغنی، شاهان گرماب، کوه سفید، کلاته قدم، برج موری، درخت بید، کلاته رحیم آباد، کلاته منار و چاهک زمین لرزه توسط افراد احساس شده و با صدای مهیب و بم، مانند صدای غرش آسمان همراه بوده است. شدت زمینلرزه به حدی بوده که باعث وحشت شده و راه رفتن و ایستادن را مشکل ساخته است. لرزش سبب واژگونی اشیای ناپایدار از جمله قاب عکس وتلویزیون وظروف داخل کابینت و ترک خوردگی و ریزش گچ و دیوار در برخی از منازل حتی ساختمان های نوساز (6 سال ساخت) شده است.
با توجه به موارد ذکر شده، شدت زلزله IX-VIII در مقیاس اصلاح شده ی مرکالی (MSK) در مرکز مهلرز‌ای آن برآورد می‌شود. این زمین لرزه خوشبختانه با وجود بزرگای بالا، خسارت جانی زیادی در بر نداشته است (1 کشته و چندین نفر زخمی).
۲- پیشینه لرزه خیزی منطقه:
بررسی لرزه‌خیزی گستره در ابعاد 4ْx4ْ با مرکز کانون زمینلرزه (به مختصات 58/35 درجه عرض جغرافیایی و 34/60 طول جغرافیایی برای زمین لرزه های بزرگ‌تر از 4 ریشتر در فاصله زمانی 1960 تا 2017، حدود 143 رویداد لرزهای بزرگ‌تر یا مساوی 4 ریشتر در سده گذشته منطقه را نشان می‌دهد (شکل 2). حدود 40 مورد از آنها دارای بزرگای 5 و بیشتر از 5 است. و حدود 4 مورد از آنها دارای بزرگای 6 و بیشتر از 6 است. این آمار نشان دهنده‌ی لرزه‌خیزی بالا در منطقه می‌باشد.
از زمان وقوع زمین لرزه‌ی اخیر تا مورخ 25/01/1396 بیش از 1000 پس‌لرزه اتفاق افتاده است که حدود 19 زمین لرزه بزرگای بیش از 4 و مابقی آن زیر 4 ریشتر می باشد ( شکل های 3 و 4 ).
۳- زمین لرزه‌های تاریخی منطقه:
آمار زمین لرزه‌های تاریخی و بزرگ منطقه از سال 1500 تا 2000 میلادی طبق جدول 1 می‌باشد.
درشعاع 400 کیلومتری رومرکز زلزله تعداد زیادی زمینلرزه تاریخی مهم وجود داردکه شرح مهمترین آنها به قرار زیر می‌باشد:
بزرگ ترین این زمین لرزه‌ها زمین لرزه‌ی 01 شهریور 1347 (31 آگوست 1968 میلادی) دشت بیاض با بزرگای3/7=MS است. مهمترین زمینلرزه در پیرامون رومرکز زمین لرزه اخیر، زمین لرزه تاریخی 1673 میلادی با بزرگای 6/6=ML است ( شکل 5).
3-1- زمین لرزه 21 اکتبر 1336 میلادی، خواف
در اوایل بامداد دوشنبه 14 ربیع الاول 737 هجری قمری زمینلرزه فاجعه باری در خراسان در منطقه خواف روی داد. شهر جرد به طور کامل ویران شد و در آبادی های میان جرد و زوزن 20000-30000 تن جان خود را از دست دادند. در زوزن فرمانروای محلی در فرو ریزش کاخش در اثر زمین لرزه کشته شد. یک بیماری همه گیر، احتمالاً وبا، پس از زمینلرزه شیوع پیدا کرد و در نتیجه 11000 تن دیگر در منطقه میان سنجان زاوه ( سنگان) و دوغ‌آباد مردند. همه نشانه ها حاکی از آنست که این بزرگترین زمین‌لرزه‌هایی بوده که در قهستان روی داده است. جرد، زوزن، و همه آبادی های بین آن ها ویران شد. از این رو، ناحیه کلان‌لرزه ای زمینلرزه باید در امتداد دره‌های رود دونخ و رود فدک به سوی سنجان (سنگان) کشیده شده باشد. محور بلند ناحیه حدود 110 کیلومتر درازا دارد و در جاهایی هم‌‌راستای گسل‌های کواترنر می‌باشد. این گسل‌ها، که بیشتر در آبرفت هستند بر روی عکس‌های هوایی قابل مشاهده‌اند و بر روی زمین می‌توان آنها را که دارای امتداد N140 هستند به گونه‌ای ناپیوسته در طول چند کیلومتر دنبال کرد. بزرگ بودن ناحیه کلانلرزهای، هم‌راستایی آن با آنچه که به نظر می‌رسد سیماهایی با خاستگاه زمین‌ساختی جوان باشند، اثراتی که زمین لرزه احتمالاً بر منابع تامین آب منطقه داشته و دیرش طولانی زمین لرزه همگی نشان دهنده زمین لرزه ای با بزرگای زیاد است.
3-2- زمین لرزه 20 دی 871 ه.ش مؤمن آباد
زمینلرزه بزرگی بود که به منطقه کوهستانی مؤمن آباد در سوی خاوری بیرجند آسیب رساند. زمان رویداد آن حدود نیمروز جمعه 21 ربیع الاول 898 ه.ق، بود. بیشتر ساکنان جان باختند. و در «مسک» نیز بسیاری کشته شدند. زمینلرزه با گسلش همراه بود که بین نوزاد و مسک کشیده شده بود و اثر آن هنوز بر روی زمین قابل مشاهده است. اثر گسله همبری میان فلیش و آبرفت دره را دنبال می‌کند و در نزدیکی مسک رورانده است و صفحه گسله شیب تندی به سوی جنوب- جنوب باختر دارد. روند این گسل تقریباً شمال 95 خاور است. در نزدیکی میانه امتداد این گسل بر می‌گردد و دارای امتداد N125 می‌شود.
در شب چهارشنبه 17 محرم 956 زمینلرزه بزرگی در منطقه قائن روی داد. این واقعه 5 آبادی را در منطقه زیرکوه به طور کامل ویران کرد و 3000 تن جان باختند. خود قائن که گمان نمی‌رود از منطقه رومرکزی زمین لرزه فاصله بیشتری داشته، از این زمینلرزه آسیب سختی ندید.
3-3- زمین لرزه 3 مهر 1282 ه.ش کاشمر (1903 میلادی)
در 3 رجب 1321 ه.ق زمینلرزه شدیدی آسیب‌های گسترده‌ای به منطقه ترشیز (کاشمر) در سوی باختر تربت‌حیدریه در خراسان رساند. زمین لرزه 350 تن را کشت و افزون بر ساختمان‌های دیگر، کارگاه فرشبافی منطقه را نیز، به ویژه در کندر و کاشمر ویران کرد. در ترشیز، بزرگترین آبادی این منطقه، آسیبها به ویژه در بخش‌های جنوبی شهر گسترده بود. در حومه‌های شمالی شهر هیچ خانه‌ای فرو نریخت اما تقریباً به همه آنها آسیب رسید. بخشی از بازار نیز فرو ریخت. ایوان مسجد فروریخت اما مناره‌های آن با دیدن اندکی آسیب لرزه را از سر گذراندند و بر پا ماندند. آبادیهای خارج از شهر که در خاور آن واقع بودند به کلی ویران شدند و بیش از 150 تن کشته شدند. زمین لرزه سبب فروریزش محلی زمین، به ویژه در شمال نصرآباد شد. به منار کشمر که یک برج ساخته شده با مصالح آجری در سده سیزدهم میلادی است و قطر آن 4/3 متر و بلندی آن 18 متر است هیچ‌گونه آسیبی نرسید. البته پیوند زمین لرزه ترشیز با زون گسله درونه، بیش از اندازه آشکار به نظر می‌آید، با این همه هیچ‌گونه گواهی بر آن که این زمینلرزه با جنبش این ساختار اساسی همراه بوده باشد در دست نیست. نه تنها ناحیه کلانلرزهای زمین لرزه ترشیز در سوی جنوبی زون گسله جای دارد. بلکه بسیاری جاها و بناها هم بودند که هیچ گونه آسیبی ندید. (منار کشمر).
3-4- زمین لرزه 26 بهمن 1319 ه.ش محمدآباد (1941 م)
در اوایل شب زمین لرزهای به منطقه کم جمعیت شمال باختر بیرجند آسیب سنگینی رساند. محمدآباد و کاروانسرای قدیمی آن به کلی ویران شد و از 920 تن از ساکنان آن 680 تن کشته شدند. آبادیهای تک افتاده نوراه، قران، لمیران و آبادی¬های قومنجان و چاهک ویران شد. دژ افریز و امامزاده زیدین امام موسی نیز آسیب دید و تا خور و سرایان خانه¬ها شکاف برداشت. زمینلرزه با یک گسلش سطحی که از حدود چهار کیلومتری جنوب قومنجان به درازای حدود 8 تا 10 کیلومتر به سوی جنوب کشیده می‌شده، همراه بوده است. مردم محلی برخی از جزئیات گسلش سطحی را تأیید می‌کردند، شواهد صحرایی دلالت بر راندگی از سوی خاور دارند که دارای مؤلفه چشمگیری از جنبش افقی راست¬بر است. زمین لرزه سبب روانگی گستره کفه‌های رسی در سوی خاور و جنوب محمدآباد که سطح ایستابی آن در زمان زمین لرزه بسیار نزدیک به سطح زمین بود، گردید. بین محمدآباد و تیغدر و جنوب قلعه کهنه، زمین فروریزش کرد و از شکاف‌های آن گل به بیرون ریخت و لرزه در بیرجند و قائن به نیرومندی حس شد.
3-5- زمین لرزه 9 شهریور 1347 ه.ش دشت بیاض (1968 م)
در اوایل بعد از ظهر روز 9 شهریور 1347 زمین لرزه فاجعه باری استان خراسان در شمال خاور ایران را لرزاند و به منطقه شمال باختر قائن آسیب رساند. تمرکز اصلی آسیبها در دره نیم بلوک بود که در آن بیش از 2500 تن یعنی در حدود یک چهارم کل تلفات که حدود 10000 تن برآورد شده است، جان باختند. در دشت بیاض همه خانه ها کاملاً فروریخت و از 1670 تن ساکنان آن 1230 تن کشته شدند. آبادیهای بزرگ دیگری که سخت‌ترین آسیبها را دیدند عبارت بودند از: خضری، میم، بسک‌آباد، بیناوج و چرمه. میزان آسیبها با دور شدن از این منطقه به سرعت کاهش می‌یافت. شدت زمین لرزه در سوی شمال در گناباد، بیدخت، فردوس و قاین که به ترتیب در سوی باختر و جنوب خاور جای دارند کمتر بوده است. یک مورد استثناء کاخک بود که در آن بجز چند خانه‌ای که بر پایه اصول درست ساخته شده بود، همه شهر فروریخت و 1379 تن جان باختند.
زمین لرزه با حدود 80 کیلومتر گسلش تازه در درون زونی که طی روزگاران تاریخی فعال بوده، همراه بود. جنبش کلی گسله چپ‌بر بود که بیشینه جابجایی افقی آن 5/4 متر و میانگین این جابجایی‌ها در حدود 2 متر بود. اندازه گیری جابجایی‌ها در شکستگی‌های اصلی نشان داد که سوی شمالی گسلش در بخش خاوری و باختری بالا آمده و در بخش میانی پایین افتاده است و بیشینه این افت قائم 1/2 متر و میانگین آن در حدود 7/0 متر بود. در حدود 21 ساعت پس از لرزه اصلی، زمین لرزه شدیدی در 70 کیلومتری باختر دشت بیاض، فردوس را که در اثر لرزه اصلی تنها اندکی آسیب دیده بود، تقریبا به کلی ویران کرد. رویداد پسلرزه‌ها تا مدتی ادامه داشت. در شش هفته نخست نه تکان نیرومند حس شد که آسیب رسانترین آنها در 11 سپتامبر در دره نیم بلوک روی داد. لرزه اصلی به شعاع حدود 600 کیلومتر احساس شد.
3-6- زمین لرزه 23 آبان 1358 ه.ش کریزان- خواف (1979 م)
پس از زمین لرزه ی که در (16 ژانویه) روی داد، این زمینلرزه آبادیهای کریزان، استند، و بهن آباد (بهمن آباد) را ویران کرد و آسیب گسترده در منطقه زیرکوه قائن به بار آورد. در مجموع 420 تن کشته شدند. این لرزه قنات‌های کریزان را ویران کرد و تا خواف آسیب و تلفات به بار آورد.
زمین لرزه با بیست کیلومتر گسلش در درازای گسله‌های کواترنر همراه بود که از استند تا شمال کریزان کشیده شده است و جابجایی‌هایی راست‌بر و افت‌های قائمی به سوی باختر نشان می‌دهند که اندازه این جابجایی‌ها و افت‌ها در حدود یک متر است.
۴-گسل‌های منطقه:
منطقه خراسان رضوی از نظر ساختاری در اقلیم‌های زمین ساختی کپه داغ، بینالود و سبزوار (از زیر پهنه های ایران مرکزی) قرار می‌گیرد. رو مرکز زمین لرزه اخیر در قسمت انتهایی اقلیم زمین ساختی کپه داغ در داخل شیل وسنگ ماسه ژوراسیک میانی مربوط به سازند کشف رود در نزدیکی محل برخورد با اقلیم زمین ساختی سبزواراز زیر اقلیم های ساختاری ایران مرکزی واقع شده است (شکل 6). در هر سه پهنه گسل‌های پرتکاپو و بسیار جنبایی وجود دارد. این گسل‌ها و حرکات روی داده در امتداد آنها می تواند با رویداد زمین لرزهای سهمگین و با خسارات زیاد همراه باشد. مهمترین گسل‌های گستره مورد نظر به شرح زیر هستند (شکل 8-7).
4-1- گسل درونه( گسل کویر بزرگ)
گسل کویر بزرگ یکی از ساخت‌های بنیادی ایران زمین است که با درازای حدود 700 کیلومتر از مرزهای خاوری ایران تا بخش مرکزی دشت کویر کشیده شده است. با وجود این که این گسل رسوبات جوان کواترنر را می‌برد، اما داده‌های لرزه‌خیزی زیادی از آن در دست نیست.
گسل کویر بزرگ در درازای بخش شرقی خود، مرز میان کوه‌سرخ (در شمال) و حوضه کویر نمک (در جنوب) را تشکیل داده است. ویژگی‌های زمین‌ریختی بخش خاوری این گسل که توسط چالنکو و همکار (1973) مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعات نشان می¬دهد که برخلاف نظر ولمن (1966) که برای گسل جابجایی راستالغز چپ‌بر پیشنهاد کرده بود، بیشتر دارای جنبش قائم است. به طوری که اشاره شد داده‌های دستگاهی و مه‌لرزه‌ای در بخش زیادی از درازای گسل کویر بزرگ (درونه) ناشناخته است و تنها در بخش خاوری آن، میان کاشمر و تربت حیدریه رومرکز چند زمین لرزه در مسیر گسل قرار می‌گیرد. هرچند که در مقایسه با دیگر پهنه‌های لرزه‌خیز ایران زمینه لرزه‌خیزی این بخش کم و بیش پایین است.
داده های مه‌لرزه‌ای نشان‌گر ویرانی کاشمر (ترشیز) بر اثر زمین لرزه 25 سپتامبر 1903 ( با بزرگای 9/5MS=) و تربت‌حیدریه به سبب زمینلرزه 25 مه 1923 کاج درخت (با بزرگای 8/5MS=) در راستای گسل بزرگ کویر (درونه) می‌باشند. هرچند که گواه کاملاً مشخصی دال بر آن که این دو زمینلرزه با جنبش این ساختار بنیادی همراه بوده باشد، در دست نیست. براساس جدیدترین حرکات سازوکار این گسل راستالغز چپ‌بر می‌باشد.
4-2- گسل نای بند
این گسل به طول 600 کیلومتر طول و با امتداد شمال-جنوب از بشرویه تا بم کشیده شده و گودال کویر لوت در سمت شرق آن واقع است. حرکت این گسل به صورت راست‌بر و از گسل‌های بسیار عمیق ایران محسوب می‌شود. گسل نای‌بند در به وجود آمدن حوضه رسوبی کوه‌های شتری نقش اساسی بر عهده داشته و احتمال دارد و سن آن به پیش از دونین و حتی قدیم‌تر از آن برسد.
4-3- گسل نهبندان و مجموعه گسل‌های محدود کننده شرق بلوک لوت
در حد شرقی بلوک لوت چندین گسل با روند شمالی-جنوبی به دنبال هم و گاه به موازات هم دیده می‌شوند. طول این گسل‌ها به 750 کیلومتر می‌رسد که در جنوب دارای انحنا به سمت شرق و در شمال به سمت غرب می‌باشند. در واقع گسل‌های شمالی و جنوبی حد جدا کننده بلوک لوت از فلیش‌های شرق ایران است و در شمال نه به دو شاخه تقسیم می‌شود. شاخه غربی آن در امتداد افیولیت ملانژهای حاشیه شمالی شرقی لوت به سمت غرب انحنا دارد و شاخه شرقی آن تا عرض 34 درجه شمالی ادامه پیدا می‌کند. در ناحیه نه این گسل رسوبات آبرفتی عهد حاضر را قطع می کند و رخداد زمین لرزه‌های متعدد در آن موجب انهدام مراکز سکونتگاهی شده است.
4-4- گسل هریرود
این گسل در غرب بلوک فراح یا هلمند (در افغانستان) قرار گرفته و قسمت‌هایی از آن با امتدادی در حدود 820 کیلومتر در داخل خاک ایران واقع شده است. فعالیت آغازی این گسل به احتمال زیاد به چین خوردگی کاتانگایی مربوط می‌شود و پس از حرکات سیمرین پیشین نیز رخدادهایی در آن به وقوع پیوسیته است. نقش این گسل که بلوک فراح در مغرب افغانستان را از بلوک لوت در شرق ایران جدا می کند در روندهای ساختمانی دو طرف آن دیده می‌شود که از کوه‌های اورال تا مرز افغانستان و ایران ادامه دارد.
4-5- گسل خواف
گسلی است به درازای 20 کیلومتر که به هنگام رویداد زمین لرزه 1336 میلادی (715 ه.ش) با بزرگای6/7Ms= ایجاد شد و شهر خواف در نزدیکی آن قرار دارد.
4-6- گسل دشت بیاض
گسلی است به درازای 80 کیلومتر، راستای کم و بیش E-W و سازوکار راستالغز چپ‌بر که به هنگام زمین‌رزه ویران‌گر 31 اوت 1968 میلادی (10 شهریور 1347 ه.ش) با بزرگای4/7Ms = به وجود آمد و در جنوب آبادیی دشت بیاض قرار دارد.
۷-۴- گسل توس (Tus fault)
طول: 130 کیلومتر
راستا و شیب صفحه گسله: راستای شمال باختری- جنوب خاوری
سازوکار گسل: نامشخص
موقعیت جغرافیایی: شمال شهر توس در شمال مشهد
واحدهایی که گسل آنها را قطع کرده است: این گسله حدسی مرز میان دشت توس و تپه های شمالی آن (سنگ آهک های جلبک دار خاکستری سازند مزدوران) را در شمال شهر توس می سازد (بربریان، 1361). ادامه این گسل در بخش جنوب خاوری در رسوبات آبرفتی کواترنری شمال مشهد قرار دارد.
ساختارهای همراه: گسل توس به موازات گسل کشف رود و در جنوب آن قرار گرفته است.
سابقه لرزه خیزی: هیچ گونه داده لرزه خیزی از این گسل در دست نیست.
4-8 -گسل خیر آباد (Kheir Abad fault)
طول: حدود 30 کیلومتر
راستا و شیب صفحه گسله: راستای شمال باختر- جنوب خاور با شیب به سوی شمال خاور (جهت راندگی از شمال خاور به جنوب باختر می باشد.)
سازوکار گسله: راندگی
موقعیت جغرافیایی: خاور مشهد
واحدهایی که گسله آنها را قطع کرده است: این گسله سنگ ماسه ها و شیل های سازند کشف رود و نیز سنگ جوش پلیوسن- کواترنر را بر روی نهشته های کواترنر رانده است.
ساختارهای همراه: گسله خیر آباد همراه با گسله های احمدآباد و جوغری به گونه فلسی (imbricate) هستند. به نظر می رسد که گسله خیرآباد بخشی از گسله بزرگ تر کشف رود باشد.
4-9- گسل شاندیز- سنگ بست (Shandiz-Sangbast fault)
طول: 100 کیلومتر (هالینگورث و همکاران، 2010).
راستا و شیب صفحه گسل: راستای شمال باختر- جنوب خاور با شیب به سوی شمال خاور
سازوکار گسله: معکوس
میزان جابجایی: در طول گسل جابجایی های راست بر دیده می شود (هالینگورث و همکاران، 2010).
موقعیت جغرافیایی: 10 کیلومتری جنوب خاوری مشهد
واحدهایی که گسل آنها را قطع کرده است: باقیمانده های پالئوتتیس که به صورت سنگ های رسوبی کم دگرگونه پالئوزوئیک- تریاس می باشند در راستای گسله شاندیز- سنگ بست دیده می شوند ( ویلمسن و همکاران، 2009).
تأثیر گسل بر حوضه رسوبی: گسله شاندیز- سنگ بست مرز سنگ های دگرگونه ائوسمیرین پیرامون مشهد را با سنگ های سیلیسی- آواری ژوراسیک مشخص می نماید. در چند نقطه این مرز به صورت ناپیوستگی زاویه دار مشاهده می شود ولی به هر حال به نظر می رسد که گسله شاندیز- سنگ بست در زمان ته نشست نهشته های یاد شده به صورت یک گسله عادی همزمان با رسوبگذاری فعالیت داشته است. (ویلمسن و همکاران، 2009).
نوع گسل بر اساس توان لرزه خیزی: لرزه زا.
سابقه لرزه خیزی: گمان می رود که زمین لرزه 30 جولای 1673 با بزرگای 7/6 به سبب جنبش این گسل باشد. در اثر این زمین لرزه حدود دو سوم شهر مشهد تخریب شد و 4 هزار نفر از بین رفتند (آمبرسیز و ملویل، 1982).
4-10 - گسل شمال نیشابور (North of Neyshabour fault)
طول: 100 کیلومتر (هالینگورث و همکاران، 2010).
راستا و شیب صفحه گسل: راستای کلی شمال باختر- جنوب خاور و جهت شیب به سوی شمال خاور
سازوکار گسل: راندگی
میزان جابجایی: بر پایه جابجایی قائم حدود 9 متری کمینه نرخ لغزش عمودی 4/0 – 3/0 میلیمتر در سال برای این گسل برآورد شده است. همچنین بر پایه افراز 8 متری گسل در نهشته های عهد حاضر نرخ لغزش حدود یک میلیمتر در سال به دست آمده است. بر این پایه نرخ لغزش عمودی بر روی گسل شمال نیشابور بین 1-3/0 میلیمتر در سال خواهد بود. ( هالینگورث و همکاران، 2010).
موقعیت جغرافیایی: شمال نیشابور
واحدهایی که گسل آنها را قطع کرده است: این گسل در بیشتر طول خود سنگ آهک های سازند بهرام (به سن دونین)، شیل و سنگ ماسه های کربونیفر- تریاس و فیلیت های مشهد را از سوی شمال خاور بر روی سنگ جوش و سنگ ماسه های میوسن رانده است (شکل 83). همچنین در بخش هایی نهشته های نئوژن را بر روی دشت نیشابور رانده است که در این حالت پله محلی به ارتفاع 300 متر را در توپوگرافی ناحیه شمال نیشابور به وجود آورده است ( هالینگورث و همکاران، 2010).
ساختارهای همراه: گسله نیشابور در شمال خاوری گسل های آبقوی و شمال بوژان و جنوب گسل بار قرار گرفته و در انتهای شمال باختری خود به گسل بینالود در جنوب باختری خود متصل می شود. هرجند که هالینگورث و همکاران (2010) اعتقاد دارند که گسل شمال البرز به موازات گسله بینالود در جبهه جنوبی رشته کوه بینالود قرار دارد.
توضیحات: این گسل پهنه ای به ضخامت حدود 5 کیلومتر متشکل از چندین گسله راندگی موازی هم است. به گمان هالینگورث و همکاران (2010) گسله شمال نیشابور بخش اصلی کوتاه شدگی ناحیه ای در زمان کواترنری را در خود جمع کرده است. شیب گسله شمال نیشابور حدود 60 درجه به سوی شمال است و افراز حدود 8 متری را در نهشته های عهد حاضر ایجاد نموده است.
4-11- گسل طرقبه (Torghabeh fault)
طول: 77 کیلومتر
راستا و شیب صفحه گسل: راستای شمال باختر- جنوب خاور
سازوکار گسل: نامشخص، به احتمال راندگی
موقعیت جغرافیایی: گسل طرقبه در منطقه طرقبه واقع در جنوب باختر مشهد و در دامنه شمالی رشته کوه بینالود قرار گرفته است.
واحدهایی که گسل آنها را قطع کرده است: این گسل در مرز نهشته های کواترنری دشت و در شمال خاور و سنگ های رسوبی و اولترابازیک پرمین در جنوب باختر قرار گرفته است.
ساختارهای همراه: این گسل در شمال گسل سنگ بست و جنوب گسل کشف رود واقع شده است.
4-12- گسل کشف رود (Kashaf Rud fault)
طول: 160 کیلومتر.
راستا و شیب صفحه گسل: راستای شمال باختری- جنوب خاوری و شیب به سوی شمال خاور.
موقعیت جغرافیایی: از جنوب خاور قوچان تا جنوب خاور مشهد.
واحدهایی که گسل آنها را قطع کرده است: این گسل به موازات رشته کوه¬های کپه داغ و کناره شمالی دشت مشهد کشیده شده و به وضوح رسوبات آبرفتی کواترنری دشت را می برد. اثر گسله در رسوبات آبرفتی کواترنری از جنوب روستای موچنان تا روستای رادکان به درازای 17 کیلومتر قابل ردیابی است. به سبب عملکرد این گسله در بخشی از درازایش سنگ های دولومیتی و سنگ آهک های سازند مزدوران با سن ژوراسیک و شیل های گچ دار قرمز و قهوه ای سنگ ماسه سازند شوریجه با سن کرتاسه زیرین (از سوی شمال خاور) بر روی بادبزن ها و رسوبات آبرفتی کواترنری و پهنه های سیلتی و گل و لای کواترنری دشت (در جنوب باختری) رانده شده اند. در جنوب روستای رضوان ( در بخش انتهای جنوب خاوری گسله) رسوبات نئوژن به وسیله این گسله بریده شده و در مجاورت دشت قرار گرفته است (بربریان و همکاران، 1378).
ساختارهای همراه: وجود ریخت های سه گوش (triangular facet) زیبا در راستای گسل، برش در رسوبات جوان آبرفتی و چشمه های فراوان (به طور نمونه در روستای چشمه گیلاس) و ایجاد دیواره در تمامی درازای آن، نشانه فعال بودن گسله فشاری کشف رود است (بربریان، 1361؛ بربریان و همکاران، 1378). این گسله در ادامه جنوب خاوری گسله زوبران و شمال خاور گسله بینالود واقع شده است. گسل های توس، کال شور و خیر آباد از جمله گسل هایی هستند که از یک سوی خود به گسل کشف رود خاتمه می یابند. چین خوردگی های متعددی در فرا دیواره گسل وجود دارد که همگی موازی با راستای گسل هستند.
تاثیر گسل بر حوضه رسوبی: بر پایه دانسته‌های موجود شامل نقشه‌های زمین شناسی، ژئوفیریک هوایی و ژئوفیزیک زمینی، حد بین پهنه‌های کپه داغ- هزار مسجد و بینالود، یک ناهنجاری ساختاری است که در زیر پوشش آبرفت‌های فرونشست کشف‌رود ( دشت شمالی شمال باختری و جنوب خاوری مشهد ) قرار گرفته و آن را گسله کشف رود نام نهادند (شهرابی، 1383). از طرفی دیگر با توجه به دانسته‌های ژئوفیزیکی و ریخت شناسی و برداشت های صحرایی آشکار است که فرونشست بین کوه های کپه داغ و بینالود و به وجود آمدن شمال، شمال باختری و جنوب خاوری مشهد، در امتداد همین گسله اتفاق افتاده و در واقع می توان به عنوان مرز جنوبی گستره کپه داغ در ناحیه مشهد معرفی کرد و خط جدایی حوضه بینالود و کپه داغ در نظر گرفت ( شهرابی، 1383 ، شیخ الاسلامی و همکاران، 1390).
نوع گسل بر اساس توان لرزه خیزی: لرزه زا.
سابقه لرزه خیزی:
زمین لرزه 30/7/1673 میلادی مشهد ( بزرگای سطحی 6،6 و شدت 8 ) و زمین لرزه های 4/1687 میلادی و 28/9/1988 میلادی مشهد در اثر جنبش این گسله روی داده اند (بربریان، 1981).
پژوهش‌های نوین در زمینه اندازه گیری حرکات گسله با استفاده از شبکه نقاط و اندازه گیری توسط سامانه موقعیت یاب جهانی (GPS) از سوی سازمان نقشه برداری، نیز نشان دهنده فعالیت این گسله است. بخش های میانی این گسل در نقشه زمین شناسی 1:100000 چناران (ترشیزیان، 1380) با نام گسله چشمه گیلاس معرفی شده است. گسله کشف رود را می توان به عنوان مرز جنوبی گستره کپه داغ در ناحیه مشهد معرفی کرد.
5- برآورد توان لرزه‌زایی گسل‌های جنبا در اطراف رو مرکز زمین لرزه:
بیشینه توان لرزه‌زایی گسل‌ها و شدت کانونی از جمله فراسنج‌های هستند که در تحلیل خطر زمینلرزه کاربرد فراوان دارند. از آنجا که با روی داد هر زمین‌لرزه‌ی بزرگ، بخشی از درازای گسل دچارگسیختگی می‌شود و میزان این گسیختگی تابعی از بزرگی زمینلرزه است، محققان بسیاری با برقراری رابطه میان بزرگی و درازای گسیختگی، سعی در کمی نمودن این رابطه نموده‌ند تا به توان به عنوان مقیاسی برای ارزیابی بزرگی یا درازای گسختگی در آینده از آن استفاده نمود.به دلیل اینکه در طی روی داد زمینلرزه، تمام درازای گسل دچار گسیختگی نمی‌شود، تنها نیمی از درازا در محاسبات استفاده می‌شود. جهت برآورد توان لرزه‌زایی گسل‌های جنبا در منطقه از روابط زیر استفاده شده است (جدول 2):
(5-1) (Ms=5.4+Log LR Mohajer-Ashjahi & Nowroozi (1978
که LR نیمی از درازای گسل می‌باشد
(5-2) (Ms= 5.08+1.16 Log LR Wells & Coppersmith (1994
(5-3) (Ms= 5.13+1.14 Log LR Ambraseys & Jackson (1998
همچنین جهت ارزیابی شدت زمین لرزه حاصل از گسل‌ها از روابط تجربی زیر استفاده شده است:
(5-7) (Ms= 0.77 I0-0.07 Ambraseys & Melvile (1998
(I0= 1.87+0.99Ms Ambraseys (1998) (5-8
6- برآورد شدت زلزله و میزان خسارت وارده به ساختمان‌ها بر اساس عملیات میدانی:
جهت بررسی میزان خسارت وارده در اثر زلزله اخیر ونیز برآورد شدت زلزله، عملیات میدانی به مرکزیت رو مرکز زلزله به شعاع 40 km درمدت چهار روزبه شرح زیر انجام شد.
1- بررسی میزان تخریب و آسیب سازه‌ها
2- تهیه پرسش‌نامه از ساکنین به منظور برآورد میزان شدت زلزله
3- بررسی و پیمایش صحرایی در محدوده‌ی کانون زمینلرزه به منظور مشاهده شواهد ناشی از حرکت گسل و تعیین سازو کار آن.
به منظور تعیین شدت زلزله در منطقه، مناطق آسیب دیده تا شعاع 40 کیلومتری از کانون زمینلرزه مورد بازدید و ارزیابی قرار گرفت. این مناطق بر اساس شدت تخریب شامل آبادیهای دوقلعه براشک، محمدآبادسرچشمه براشک، الغور، خانقاه، رزمگاه بالا و پایین، کارغش، چشمه روغنی، کوه سفید، کلاته قدم، درخت بید و برج موری است.
به جز آبادیهای شاهان گرماب، کلاته منار وچاهک که آسیب جزیی به سازه‌ها وارد شده در بقیه آبادیهای ذکر شده میزان تخریب به حدی است که سازه‌ها قابل استفاده نبوده و باید تخریب و دوباره بازسازی شوند. در ادامه شرح مختصری از وضعت مهمترین مناطق آسیب دیده به همراه نتایج پرسش‌نامه، ارزیابی شدت زلزله در منطقه ارائه می‌گردد.
- دوقلعه براشک
این آبادی از توابع شهرستان سقیدسنگ می باشد. کوتاه‌ترین فاصله آن از کانون سطحی حدود 6 کیلومتر است. اما به دلیل واقع شدن در راستای حرکت گسل و نوع سازه ها که بیشتر از خشت و گل بوده‌اند، بیشترین میزان تخریب را داشته است. میزان تخریب سازه های این آبادی در حدی است که قابل ترمیم نبوده و به طور کلی باید تخریب شوند. میزان تلفات انسانی این آبادی 1 نفر بوده است.
به تقریب در این آبادی 60 درصد منازل مسکونی خشتی، 30 درصد آجری نیمه اسکلت با سقف آجر ضربی و 10 درصد تمام اسکلت و سقف بتونی می‌باشد. میزان تخریب در هر یک از این سازه‌ها در شکل های 9 تا 11 نمایش داده شده است.
- محمدآباد سرچشمه براشک
این آبادی از توابع شهرستان سفیدسنگ می‌باشد. کوتاه‌ترین فاصله آن از کانون سطحی حدود 11 کیلومتر است. این آبادی نیز به دلیل واقع شدن در راستای حرکت گسل و نوع سازه‌ها که بیشتر از خشت و گل بوده‌اند، بیشترین میزان تخریب را بعد از دوقلعه براشک داشته است. خوشبختانه این آبادی علیرغم تخریب قابل توجه تلفات انسانی نداشته است. به تقریب تمام سازه های این روستا که از مصالح خشت خام و آجر با سقف چوبی است دچار خسارت جدی شده است. نکته قابل توجه این که سقف‌های چوبی به دلیل انعطاف بیشتر و وزن کمتر نسبت به نوع ضربی آجر، از مقاومت بیشتری برخودار بوده و میزان تخریب کمتری داشته‌اند. در شکل 12 میزان تخریب در این آبادی نشان داده شده است.
خانقاه این آبادی از توابع شهرستان سفیدسنگ می‌باشد. خوشبختانه این آبادی تلفات انسانی نداشته است. حدود 90 درصد سازههای این روستا از مصالح خشت خام و آجر با سقف چوبی است و 10 درصد ساختمان‌ها نیز از نوع آجری نیمه اسکلت با سقف آجر ضربی می باشد که کلا تخریب شده اند (شکل 13).
- آبادی الغور
این آبادی از توابع شهرستان سفیدسنگ می باشد. این آبادی در نزدیکی راستای حرکت گسل قرار دارد و از نظر موقعیت، مشابه روستای خانقاه است، ولی در مقایسه با خانقاه به دلیل نوع سازه‌ها که بیشتر نیمه اسکلت است، میزان تخریب کمتر بوده و با وجود جمعیتی حدود 200 نفر تلفات انسانی نداشته است. بیشترین تخریب در این آبادی مربوط به محل نگهداری جانوران اهلی بوده است. این سازه ها بیشتر از نوع خشتی با سقف گنبدی است. در این آبادی نیز کلیه ساختمان ها نیاز به تخریب و بازسازی مجدد دارد (شکل 14).
این آبادی از توابع شهرستان سفیدسنگ می باشد. این آبادی در نزدیکی راستای حرکت گسل قرار دارد و از نظر موقعیت، مشابه روستای خانقاه است، ولی در مقایسه با خانقاه به دلیل نوع سازه‌ها که بیشتر نیمه اسکلت است، میزان تخریب کمتر بوده و با وجود جمعیتی حدود 140 نفر تلفات انسانی نداشته است. بیشترین تخریب در این آبادی مربوط به محل نگهداری جانوران اهلی بوده است. این سازه ها بیشتر از نوع خشتی با سقف گنبدی است. در این آبادی نیز کلیه ساختمان ها نیاز به تخریب و بازسازی مجدد دارد (شکل 15).
آبادی رزمگاه پایین این آبادی از توابع شهرستان سفیدسنگ می‌باشد. این آبادی در نزدیکی راستای حرکت گسل قرار دارد و از نظر موقعیت، مشابه روستای رزمگاه بالا است، ولی در مقایسه با رزمگاه بالا به دلیل وجود خانوار کم. بیشترین تخریب در این آبادی مربوط به سازههای خشتی با سقف گنبدی است (شکل 16).
- آبادی چشمه روغنی
این آبادی از توابع شهرستان سفیدسنگ می‌باشد. این آبادی در فاصله دورتر از رومرکز قرار داشته و تخریب عمده مربوط به سازه های خشتی و گلی می باشد (شکل 17).
- آبادی شاهان گرماب
این آبادی از توابع شهرستان سفیدسنگ می‌باشد. این آبادی در فاصله دورتر از رومرکز قرار داشته و تخریب به طور عمده شامل ترک در داخل ساختمان های آجری می باشد که قابل ترمیم و بازسازی است (شکل 18).
- آبادی کوه سفید
این آبادی از توابع شهرستان رضویه می‌باشد. این آبادی در نزدیکی راستای حرکت گسل قرار دارد و از نظر موقعیت، مشابه روستای خانقاه است، ولی در مقایسه با خانقاه به دلیل نوع سازه‌ها که بیشتر نیمه اسکلت است، میزان تخریب کمتر بوده و با وجود جمعیتی حدود 200 نفر تلفات انسانی نداشته است. بیشترین تخریب در این آبادی مربوط به سازه‌هایی از نوع خشت وگل با سقف گنبدی است. در این آبادی نیز کلیه ساختمان ها آسیب جدی دیده است و نیاز به تخریب و بازسازی مجدد دارد (شکل 19).
- آبادی برج موری
این آبادی از توابع شهرستان رضویه می‌اشد. این آبادی در نزدیکی راستای حرکت گسل قرار دارد و از نظر موقعیت، مشابه روستای کوه سفید است، بیشترین تخریب در این آبادی مربوط به سازه‌هایی از نوع خشت وگل با سقف گنبدی است. در این آبادی نیز کلیه ساختمان‌ها آسیب جدی دیده است و نیاز به تخریب و بازسازی مجدد دارد (شکل 20).
- آبادی درخت بید
این آبادی از توابع شهرستان رضویه می‌باشد. این آبادی در نزدیکی راستای حرکت گسل قرار دارد و از نظر موقعیت، مشابه روستای کوه سفید است، بیشترین تخریب در این آبادی مربوط به سازه‌هایی از نوع خشت وگل با سقف گنبدی است. در این آبادی نیز کلیه ساختمان ها آسیب جدی دیده است و نیاز به تخریب و بازسازی مجدد دارد (شکل 21).
7- بررسی شدت زلزله با استفاده از روش آماری:
در این روش با استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد Hisada & Meguro (ضمیمه گزارش) برآوردی از میزان شدت زمینلرزه ارائه شده است. با استفاده از این داده‌ها بیشترین شدت در محدوده روستاهای الغور، دوقلعه براشک و محمدآباد سرچشمه براشک به میزان 10در مقیاس مرکالی اصلاح شده و کمترین شدت در محدوده‌ی آبادیهای کلته منار و شاهان گرماب و شهرستان سفیدسنگ به میزان 7.5 به دست آمده است. متوسط میزان شدت منطقه 8 در مقیاس اصلاح شده‌ی مرکالی می‌باشد (شکل 22).
8-سازوکار گسلش:
بر اساس پیمایش‌های روی زمین و نیز سازوکار ژرفی پردازش شده از زمین لرزه اخیر توسط مراکز زلزله شناسی معتبر جهانی سازوکار گسل مسبب زمینلرزه، راندگی با مولفه کوچک راستالغز راست‌رو با روند N52W,49NE به دست آمده است (شکل 23).
با توجه به اینکه به طور معمول زمین‌لرزه‌های بیش از 5/6 ریشتر همراه با شکستگی‌های بزرگ و گسلش در سطح هستند، جهت شناسایی شکستگی احتمالی و اثرات ناشی از زمین لرزه اخیر عملیات میدانی به مدت چهار روز در منطقه انجام شد.
از مهمترین اثرات سطحی زمین لرزه می‌توان به ایجاد ترک وشکستگی‌های برشی با روند عمده N45W و نیز ریزش‌های متعدد نهشته‌های آبرفتی و تراس‌های رودخانه ای در اطراف روستای محمدآباد سرچشمه براشک که یکی از روستاهایی است که بیشترین شدت و خرابی را داشته، اشاره کرد (شکل24).
همچنین در اطراف روستاهایی خانقاه ، محمدآبادسرچشمه براشک، کوه سفید و رزمگاه پایین ترک های کششی- برشی راست رو با روند عمدهN15-30W با درازای 50 تا 100 متر دیده شده است که بسیاری از دیوارها و سازه‌ها در راستای این روند دچار تخریب و ریزش شده‌اند (شکل های 25 و 26).
از دیگر شواهد صحرایی می توان به لغزش‌های سنگی متعدد در اطراف آبادی هایی که نزدیک به رومرکز زمین لرزه می باشند اشاره کرد که در برخی موارد سبب انسداد جاده نیز شده اند(شکل های 28 و 29 ).
از مهمترین شکستگی های مرتبط با زمین لرزه می توان به شکستگی های برشی با روند عمده N55-70W نزدیک به گسل راندگی مسبب زمین لرزه در اطراف کوه سفید به طرف درخت بید اشاره کرد که درازایی حدود یک کیلومتر داشته و در نزدیک معدن فلورین کوه سفید سبب جا به جایی بلوک سنگی بزرگی شده است ( شکل های 27 و 30 ).
بنابراین با توجه به پیمایش های روی زمین بیشترین اثرات روی زمین مربوط به گسل راندگی اطراف کوه سفید – درخت بید می باشد که به نام گسل چاه مزار مشهور می باشد و به عنوان یکی از سرشاخه های پایانی پهنه‌ی تخریب گسل کشف‌رود محسوب می‌شود.
لازم به ذکر است در دو طرف این گسل رو مرکز زمین لرزه اصلی و پس لرزه های آن تجمع یافته اند و روستاهایی که در فرادیواره و فرو دیواره این گسل قرار داشته اند بیشترین اسیب را دیده اند به ویژه روستاهای دوقلعه براشک، الغور ،خانقاه و محمداباد سرچشمه براشک که در فرو دیواره این گسل قرار داشته اند.
بر اساس تصویر اینترفروگرام پردازش شده از تصاویر ماهواره ای Insar مربوط به این زمین لرزه توسط دانشگاه کمبریج و نیز سازمان نقشه برداری کشور، این زمین لرزه بالا آمدگی سطحی حدود 15 سانتیمتر داشته است که با توجه به سازوکار راندگی گسل برآورد می شود بیشترین جابه جایی مربوط به مولفه شیب‌لغز گسل باشد . همچنین بر اساس این تصاویر درازای شکستگی مسبب زمین لرزه حدود 20 کیلومتر برآورد شده است (شکل 31)
9- بررسی آماری خطر زمینلرزه و محاسبه دوره بازگشت در منطقه سفید سنگ و مشهد:
در این روش با استفاده از داده های دستگاهی جمع آوری شده پنجاه ساله از سال 1960 تا 2010 درمحدوده ای به شعاع 200 کیلومتر نسبت به رو مرکز زلزله در شبکه ای به ابعاد درجه 4 * 4 خطر لرزه محتمل به روش آماری برآورد شده است. همچنین پارامترهای اساسی جنبش زمین در اثر بزرگترین زمین لرزه‌ی محتمل (MCE) به و زمین لرزه‌ی طرح (DBE) با شرح ذیل برآورده شده است:
9-1- بزرگی و فراوانی زمین لرزه‌ها در اطراف رو مرکز زمین لرزه اخیر
بزرگی و فراوانی زمینلرزه ها بر اساس رابطه‌ی ریشتر-گوتنبرک محاسبه شده است.
(Log(N)= a-bMb , N=10 (a-bMb
a به شمار رویدادها (اندازه ی ناحیه و شمار سال ها) بستگی دارد. در حالیکه b ، شیب خط و تحت تاثیر خواص فیزیکی و فرآیند رویداد زمین لرزه های هر ناحیه است. در این گزارش رابطه ی ریشتر–گوتنبرگ بین بزرگی و فراوانی، بر پایه زمین لرزه های سده ی بیستم (1960، 2010) محاسبه شده است (شکل32). رو مرکززمین لرزه در مرکز شبکه به ابعاد 4x4 درجه قرار دارد.
از انطباق خط راستی بر داده های لرزه ای (50 سال) رابطه‌ی ریشتر – گوتنبرگ برای ناحیه مورد بررسی با ضریب همبستگی (R 2=0.944) پس از تصحیحات لازم برای یک سال به صورت زیر محاسبه شده است (شکل 33).
Log(N) = 1.361 – 0.62 M
می باشد که در آن (N) شمار زمین‌لرزه‌هایی است که در طول یک سال با بزرگی Mb یا بیشتر روی می دهد. به منظور برآورد خطر زمینلرزه در طی عمر مفید سازه ها آمار زمین لرزه‌های سده بیستم از ( 1960 تا 2010 ) مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته است. در این روش از مجموع 303 زمین لرزه با بزرگای بیش از 4 ریشتر در شعاع 200 کیلومتری از رومرکز زمین لرزه اخیر در طی پنجاه سال ، مورد بررسی قرار گرفته شده است . بر پایه ی این بررسی میزان بزرگی زمین لرزه ها با استفاده از رابطه ی ذیل برای عمرمفید 25، 50 و 100 سال محاسبه شده است.
(P=1 e (-nt
که :
P = درصد احتمال رویداد
n= فراوانی
t= عمر مفید سازه
برای عمر مفید 50 ساله برای سازه¬ها، بزرگای (D.B.E) با احتمال وقوع 64 درصد، بزرگای (D.B.L) با احتمال وقوع 50 درصد و بزرگای (M.C.E) با احتمال وقوع 10 درصد به عنوان بیشینه زمین لرزه‌ی ممکن در منطقه در نظر گرفته شده و همچنین شدت و شتاب افقی حاصل از آن ها محاسبه شده است (جداول2، 3، 4 و 5) و (شکل 34).
10- نتیجه‌گیری و پیشنهادات:
1- براساس برآورد خطر زمین لرزه در منطقه‌‌ی سفید سنگ، تربت جام و مشهد می توان انتظار زمین لرزه با بزرگای 5/6 تا 7 وحتی بیشتر از آن را داشت. با توجه به دوره بازگشت محاسبه شده در سفید سنگ و اطراف آن دوره بازگشت زمین لرزه‌هایی با بزرگای 1/6 و بیشتر از آن حدود 341 سال برآورد شده است که با توجه به اینکه از آخرین زمین لرزه مخرب احساس شده در مشهد (1673 میلادی) حدود 344 سال می گذرد بنابراین انتظار چنین زمین لرزه ای در مشهد و اطراف ان قابل پیش بینی بوده است.
2- براساس نقشه پهنه‌بندی خطر زمین لرزه در استان های خراسان ( رضوی، شمالی و جنوبی) توسط نعیمی 1385 و نعیمی 1395 (شکل های 36 و 35) و برآورد خطر زمینلرزه و پارامترهای حرکتی آن بر اساس آماری در منطقه سفید سنگ و مقایسه آن با پارامترهای حاصل از زمین لرزه اخیر، نشان از صحت این روش ها و توجه خاص به مقاوم سازی سازه‌ها به عنوان تنها راه گذر از خطرات جانی در کل کشور می‌باشد، چرا که در رومرکز زمین لرزه اخیر که بیشترین شدت خرابی سازه‌ها را دربر داشته است در سازه هایی که حداقل اصول مهندسی و آیین نامه 2800ساخت و ساز را رعایت کرده‌اند حتی در داخل آنها اثری از ترک هم دیده نمی‌شود نمونه بارز آن را در روستای کوه سفید در شکل 37 می توان دید. بنابراین پیشنهاد می‌گردد در کلیه مناطق آسیب دیده از زمین لرزه‌ی اخیر که بازسازی صورت می‌گردد حتما در کلیه مراحل ساخت وساز و بازسازی، نظارت کامل صورت گیرد.
3- در مورد صداهای مهیب که سبب رعب و وحشت در اهالی منطقه شده است، باید متذکر شد که با توجه به اینکه عمق زمین لرزه بین 6 تا 10Km سطح زمین گزارش شده است. این عمق بسیار کم می باشد و لذا در اثر تماس اولین موج زمین لرزه (موج p) با هوا (در برخی موارد به ویژه کم بودن عمق زمین لرزه) سبب ایجاد صداهایی نظیر صدای عبور وسائط نقلیه سنگین و یا صدای بم نظیر رعد می شود.
4- بر اساس پیمایش‌های صحرایی و نیز سازوکار ژرفی زمین لرزه و پس لرزه های اخیر روند متوسط گسل مسبب زمین لرزه N52W, 49NE با سازوکار راندگی با مولفه کوچک راستا لغز راست بر می‌باشد که از فعالیت دوباره گسل چاه مزار حاصل شده است. این گسل از پای ارتفاعات کوه سفید و درخت بید گذشته و سبب رانده شدن نهشته‌های ژوراسیک بر روی هم شده است و در نزدیک مرز برخورد دو لیتوسفر قاره ای توران و ایران مرکزی قرار دارد. این گسل، گسلی شناخته شده بر روی نقشه یک صد هزارم سفید سنگ می باشد که توسط اداره کل سازمان زمین شناسی مرکز مشهد تهیه شده است. با توجه به سازوکار گسل مسبب، میزان آسیب و تخریب آبادی هایی که بر روی فرا دیواره و فرودیواره گسل قرار داشته اند به ویژه فرو دیواره زیاد بوده و بیش از 80 درصد می باشد.
این گسل یکی از سرشاخه های پایانی پهنه‌ی تخریب گسل بزرگ ولرزه زای کشف رود می باشد که تهدیدی بزرگ برای شمال شهر مشهد می باشد وتوانایی ایجاد زمین لرزه با بزرگای بیش از 7 ریشتر را دارد( شکل 38).
آخرین زمین لرزه‌ی بزرگ در ارتباط با گسل کشف رود مربوط به 30 ژانویه 1673 میلادی ( حدود344) سال قبل) با بزرگای 6.6 می‌باشد که در اثر آن دو سوم از شهر مشهد، ازجمله گنبد منور امام رضا(ع)، سقف گنبدی مسجد گوهرشاد و بسیاری از ساختمان های دیگر در مشهد آسیب دیده و حدود 4000 نفر در اثر این زمین لرزه کشته شده اند.
5- بیشینه تنش افقی حاصل از این زمین لرزه براساس پردازش انجام شده در این گزارش N23E برآورد می شود (شکل 39) که نشان از عملکرد تنش امروزی حاکم بر شمال خاور ایران از ده میلیون سال قبل تاکنون دارد. با توجه به اینکه گسل های فعال و لرزه زا از جمله گسل کشف رود، گسل توس، گسل جنوب مشهد، گسل سنگ-بست شاندیز و گسل شمال نیشابور روند عمده شمال باختر- جنوب خاور و به تقریب عمود بر این تنش امروزی را دارند سازوکار عمده آنها راندگی با مولفه کوچک راستالغز می باشد و به علت سازوکار شان زمین لرزه‌هایی با بزرگا ی بالا و تخریب زیاد ایجاد خواهند کرد.
7- با توجه به اینکه بزرگای زمین لرزه بالا بوده و نیز بر اساس سازوکار مسبب زمین لرزه (سازوکار راندگی) وقوع پس لرزه های متعدد (بیش از 1000 پس لرزه) امری طبیعی می‌باشد به طوری که این‌ها به صورت سیکلی تکرار شده و فوجی از زمین لرزه‌ها را در منطقه ایجاد می‌نمایند و به یک بیشینه بزرگایی که به طور معمول از زمین لرزه اصلی کمتر است می‌رسند تا اینکه کاملا مستهلک شده و انرژی تخلیه شود و ممکن است یک تا چند هفته طول بکشد البته باید این را متذکر شد که وقوع پس لرزه با این تعداد نشان از فعال بودن منطقه در حال حاضر دارد و ممکن است سبب فعال شدن گسل دیگری که در ارتباط یا نزدیک با آن می‌باشد از جمله گسل کشف‌رود و توس شوند، بنابراین وقوع پس لرزه الزاما دلیل بر وقوع یا عدم وقوع زمین لرزهایی بزرگ‌تر نمی‌باشد و لذا مسئولین محترم و ارگان‌های تحقیقاتی باید هوشیار بوده و آمار و بزرگای پس لرزه های اخیر را پیوسته رصد نمایند. اما خوشبختانه تا زمان نگارش گزارش وقوع پس لرزه ها روند عادی خود را طی می کند و هم اکنون به بیشینه بزرگای 3 رسیده است و امید است تا چند هفته آینده مستهلک شوند.
8- در خاتمه باید متذکر شد این اولین وآخرین زمین لرزهای نیست که در مشهد و دیگر شهرهای استان خراسان رضوی اتفاق افتاده و باید بپذیریم که علاوه بر تهران در مشهد نیز به عنوان دومین کلان شهر امکان زمین لرزه مخرب را خواهد داشت و برای مقابله با آن نیاز به شناخت بیشتر گسل های فعال و تحقیقات نوین و کاربردی می باشد.
۹- اجرای طرح کاربردی تدقیق گسل‌های شهر مشهد در مقیاس ۱:۲۰۰۰، و تعیین حریم و ضوابط ساخت و ساز در اطراف آنها به عنوان یکی از پروژه‌های راهبردی در زمینه شناسایی کاربردی گسل‌های شهر مشهد می‌تواند مبنای توسعه شهر ایمن قرار گیرد.
۱۰- با توجه به ضخامت قابل توجه آبرفت در دشت مشهد و بروز پدیده تشدید، پیشنهاد می‌گردد لزوم استفاده از اطلاعات طرح ریزپهنه‌بندی لرزهای شهر مشهد که سالیان قبل اجرا و اطلاعات آن به صورت آنلاین توسط اداره کل زمین شناسی مشهد در اختیار همگان قرار داده شده است اجباری و در توسعه شهری لحاظ گردد.
ضمائم (نمونه پرسسش نامه برآورد شدت زلزله) بصورت فایل pdf پیوست گردیده است.
