1396/01/17
تعداد بازدید: 6142
شهر مشهد در دشتي پوشيده از نهشته‌هاي آبرفتي كواترنري بين ارتفاعات هزار مسجد و بينالود قرار گرفته است. پوشش آبرفتي در اين دشت سبب شده كه تشخيص گسلها بدون مطالعات تکمیلی، دشوار باشد.
شكستگيهاي پوسته جامد زمين كه در راستاي آنها جابجايي نسبي روي مي‌دهد گسله ناميده مي‌شوند. ایران در کمربند فعال لرزه خیزی قرار دارد. از آنجائيكه در مناطق لرزه خيز همواره رابطه‌اي بين گسلهاي فعال منطقه و زمينلرزه‌هاي آن وجود دارد، مطالعه گسلهاي فعال مي‌تواند پايه‌اي براي بررسي‌هاي لرزه زمين ساختي و پهنه بندی خطر زمین لرزه باشد. شناخت دقيق و كامل گسلهای فعال، گام نخست در راه مطالعات لرزه زمين‌ساخت، خطر گسلش و برآورد خطر زمين لرزه مي‌باشد.
با توجه به نقشه لرزه زمين‌ساخت ايران و زمين لرزه‌هاي روي داده، مي‌توان دريافت كه ناحیه شهر مشهد از نظر لرزه‌خيزي در زمره مناطق فعال مي‌باشد.اکنون با توجه به موارد فوق، گسلهای فعال اطراف شهر مشهد( راستای شمال باختر- جنوب خاور) که تاکنون شناخته شده و اطلاعات مستند از آنها در دست است به اختصار اشاره میشود.
1-گسل کشف رود: گسل فشاري كشف رود، با راستاي خمدار شمال باختر- جنوب خاور و درازاي حدود 164 كيلومتر مي‌باشد. سازوکارآن راندگی با شیب فرادیواره به سمت شمال خاور و مولفه فرعی راستالغز راستبر است. گسل بنيادي كشف رود به موازات رشته كوههاي كپه داغ و كناره شمالي دشت مشهد كشيده شده و به روشني رسوبات آبرفتي كواترنر دشت را برش مي‌دهد. این گسله در بخشهای شمال باختر خود ازشمال روستای رادکان و شهرستان چناران و روستای چشمه گیلاس و در بخشهای جنوب خاور از شمال روستاهای نریمانی و کنه بیست می گذرد. به سبب عملکرد این گسله، رخنمون های مختلف سنگی با سن مزوزوئیک (از سمت شمال خاور) بر روی بادبزن های رسوبات آبرفتی و پهنه های سیلتی کواترنر دشت (در جنوب باختر) رانده شده اند. وجود ريخت‌هاي تخت سه گوش (Triangular Facet) زيبا در راستاي گسل، برش در رسوبات جوان آبرفتي و چشمه‌هاي فراوان (به طور نمونه در روستاي چشمه گيلاس) و ايجاد دیواره و پرتگاه گسلی در تمامي درازاي آن، نشانه فعال بودن گسل كشف‌رود است ( بربریان و قریشی، 1368).گسله كشف‌رود، گسلي است لرزه‌زا و به گمان دو زمين لرزه 30 ژوئيه 1673 مشهد (Ms=6.6 , Io VIII+) و آوريل 1687 مشهد به سبب جنبش دوباره اين گسله رويداده است (بربريان، 1361). قرار گرفتن مركز زمين لرزه 28 سپتامبر 1988 در نزديكي گسل كشف‌رود ممكن است گوياي جنبش اين گسل در سده بيستم باشد.
2-گسله توس: گسل فشاري توس، با راستاي شمال باختر- جنوب خاور و درازاي حدود 86 كيلومتر مي‌باشدکه در محل روستای چشمه گیلاس با زاویه 25 درجه از فرودیواره گسله کشف رود منشعب گردیده و به موازات رودخانه کشف رود در حال شکل گیری است ( نادری و همکاران، 1390 ). سازوکارآن راندگی با شیب فرادیواره به سمت شمال خاور و مولفه فرعی راستالغز چپ بر است. جایگاه این گسله درشمال آرامگاه و روستای فردوسی بوده و از حاشیه شمالی شهر مشهد عبور می کند. مطالعات تكميلي كه در خلال مطالعات ريزپهنه بندي لرزه اي شهر مشهد در سال 1385 با استفاده از روش¬هاي ژئوالكتريك، حفاري هاي ژئوتكنيكي و ميكروترمور انجام گرديد مشخص شد كه ادامه گسل به سمت شهر مشهد ادامه يافته و از منطقه خواجه ربيع عبور مي¬كند. گسله توس از جوانترین گسله های موجود در زون ساختاری کپه داغ در محدوده شهر مشهد است که سبب برخاستگی رسوبات فرادیواره گسل حدود 15 تا 20 متر شده است. مطالعات لرزه زمین ساخت بر روی گسله توس حاکی از رخداد چند زمین لرزه در بخشی از اين گسله می باشد( مانند زمین لرزه ویرانگر با بزرگای 6/6 در 30 ژوئيه سال1673 میلادی ). با توجه به رویداد اين زمین لرزه ها، انتظار می¬رود این گسله در آینده نیز دچار لغزش و بروز زمین لرزه شود. این گسل می تواند به عنوان یک گسل خطرساز برای شهر مشهد محسوب گردد .
3-گسله جنوب مشهد- چناران: گسله جنوب مشهد چناران با راستاي شمال باختر- جنوب خاور و درازاي حدود 116 كيلومتر از جنوب باختري شهرستان چناران و قسمت های جنوبی شهر مشهد مي‌گذرد. اين گسل با بخشي از خطواره مغناطيسي N-1 (Yousefi & Fridberg, 1978) همخواني دارد كه نشان دهنده ژرف و بنيادي بودن گسل مذكور است. هيچ گونه داده سني دقيق و يا لرزه‌خيزي از این در دست نيست ولی با توجه به موارد فوق و قطع رسوبات کواترنری در زمره گسل های فعال احتمالی و لرزه زا محسوب میشود.
4-پهنه گسله سنگ بست – شانديز: گسله شانديز - سنگ بست با راستاي شمال باختري- جنوب خاوري در پاي شمال باختری رشته كوه بينالود قرار داشته و از 15 كيلومتري جنوب باختر شهر مشهد مي‌گذرد. گسله شانديز- سنگ بست، گسله ای تك نبوده؛ بلكه بصورت يك پهنه (سامانه) گسله به پهنای دست كم 3 كيلومتر است. درازاي اين سامانه گسلي 74 كيلومتر مي‌باشد. ساز و کار سامانه گسله سنگ بست- شانديز راندگی با شیب فرادیواره به سمت شمال خاور و مولفه فرعی راستالغز راست بر است . این گسل در بخش‌هاي شمال باختر و جنوب خاور خود مرزکوه و دشت را تشكيل و رسوبات آبرفتي كواترنر را برش داده است. برش‌هاي موجود در راستاي گسل و برش‌هايي كه به وسيله رودخانه‌ها در نزديكي آن ايجاد گشته‌اند، هيچ گونه نشاني از درز، شكست و يا جنبش تازه جوان را نشان نمي‌دهد (بربريان ، 1361)، ولي ديواره گسل در كناره جنوبي دشت مشهد ديده مي‌شود.سامانه گسلي مزبور با خطواره مغناطيسي F-51 (Yousefi & Fridberg, 1978) همخواني دارد. اين پيوند ممكن است نشان دهنده ژرف و بنيادي بودن اين گسل باشد. احتمال دارد سامانه گسلي شانديز در رويداد زمين لرزه 30 ژوئيه 1673 مشهد (با بزرگای 6/6) نقش داشته باشد. قرار گرفتن مركز زمين لرزه‌هاي 1 مي 1967، 17 اوت 1977 و 4 ژانويه 1983 در نزديكي این گسل، ممكن است گوياي جنبش ضعيف اين گسل در قرن بيستم باشد.
منابع :
1- گزارش نقشه گسل های فعال خراسان رضوی در مقیاس 1:500000 - اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق - 1393
2- گزارش حاشیه نقشه گسل های فعال شهر مشهد در مقیاس 1:250000 - اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق - 1393
