در نشست تخصصی بررسی گسل های شهری و فرونشست زمین صورت گرفت؛ واکاوی پدیده فرونشست زمین و مخاطرات آن

 در این نشست تخصصی، «هادی شریفی»، معاون اداره‌کل زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی منطقه شمال‌شرق در خصوص وضعیت فرونشست دشت‌‌های استان، عنوان کرد: زمان ورود جدی مسئولین استانی به بحث فرونشست در استان به سال 1388 و ایجاد کارگروه مشترک با اداره کل راه و شهرسازی بازمی گردد که متاسفانه با منحل شدن این کارگروه در سال 1398 تمرکز و محوریتی که در این مبحث و به ‌طور کلی پایش مخاطرات زمین شناختی وجود داشت، از بین رفت و از حالت یکپارچه خارج شد و امیدوارم این جلسه فتح بابی باشد در تشکیل مجدد جلسات این کارگروه که در آن کلیه ارگان های مرتبط از جمله سازمان آب منطقه ای، آب و فاضلاب، سازمان نقشه برداری ،سازمان مدیریت بحران و ... نیز حضور داشتند.

وی افزود: آخرین مطالعات انجام شده در حوزه پایش فرونشست دشت های بحرانی استان در سال 1398 بوده است که بر مبنای پردازش داده های رادار، برداشت های میدانی و محیطی، بررسی داده‌های ژئوفیزیک، ژئوتکنیک و آب زمین شناختی، تصاویر پهپادی و توپوگرافی نرخ نشست برآورد گردیده و گزارش های تفکیکی از نقاط دارای حساسیت زیاد به نهادهای ذی‌ربط ارسال گردیده است و علاوه بر آن اطلاعات رقومی کلیه نقشه های تهیه شده جهت بهره برداری و ارزیابی ریسک اجرای پروژه های عمرانی در اختیار ادارات استانی قرار داده شده است.

در ادامه ایشان ضمن ارائه نتایج مطالعات میدانی افزودند، در حال حاضر به طور مستمر داده های جدید به این پژوهش اضافه شده و نقشه ها به‌روز شده است. طبق اعلام ایشان مطابق با آخرین اطلاعات در همه مناطق میزان فرونشست افزایش یافته است که بحرانی ترین مناطق در محدوده شهر مشهد دشت مشهد-چناران در شمال باختری و منطقه جنوب خاوری یعنی دشت نریمانی از تنگل شور تا دشت سرخس می باشد. وی در مورد محدوده اطراف حرم مطهر رضوی بیان داشتند که به دلیل انتقال آب بین حوضه ای و بستن چاه های بهره برداری و از طرفی متراکم شدن بخشی از سفره زیرزمینی در سطح به دلیل فرونشست های گذشته، معضل بالا آمدن سطح آب و پیامد های ناشی از آن روبرو هستیم.

وی با اشاره به اینکه ایران جزو 31 کشور در معرض خشک‌سالی و کم آبی شدید است، بیان کرد: کشاورزی سهم زیادی از آب مصرفی در کشور را بخود اختصاص داده و طبق برآورد های میدانی سازمان زمین شناسی در کل استان خراسان رضوی، دشت های مشهد، نیشابور، بردسکن، کاشمر، سبزوار ،جوین از بحرانی ترین دشت‌های استان هستن که در میان آن ها دشت بردسکن دارای فراوانترین عوارض سطحی ناشی از فرونشست و دشت نیشابور دارای بیشترین تاسیسات در معرض خطر ناشی از فرونشست زمین و عوارض سطحی ناشی از آن می باشد.

شریفی در ادامه، پیشنهاداتی برای جلوگیری از بحران فرونشست زمین، مطرح کرد و گفت: باید تعارف را با یکدیگر کنار بگذاریم و در ابتدا واقعیت کم‌آبی و بحران جدی منابع آب و خشکسالی را بپذیریم و اطلاع رسانی در مورد پیامدهای آن به خصوص خسارت‌های ناشی از فرونشست زمین به صورت عمومی و به دور از ایجاد خوش‌بینی کاذب در این حوزه انجام و به موازات آن اعمال مدیریت یکپارچه حوضه آبریز به عنوان تنها راه مدیریت مناسب منابع آب و نیاز فوری به افزایش بازده آب مصرفی کشاورزی به عنوان ابتدایی‌ترین پیشنهادات ممکن برای جلوگیری از تشدید فرونشست‌های زمین است. ایشان اضافه کردن که اطلاع‌رسانی مهم‌ترین رکن در مدیریت فرونشست‌هاست و به عنوان مثال یکی از راهکارهای عملیاتی آن نصب تابلو های هشدار دهنده در محدوده های دارای عوارض سطحی ناشی از فرونشست به منظور ایجاد حساسیت و آگاه سازی مردم با هدف استفاده از ظرفیت مردمی برای مدیریت بحران در این حوزه خواهد بود.

وی ادامه داد: بازنگری جدی در ارزش واقعی آب، بازچرخانی آن و تامین آب صنعت از پساب شهری و آب‌های نامتعارف، کاهش هدر رفت شبکه انتقال و توزیع آب، توسعه و تکمیل و احداث شبکه پایش کمی و کیفی آبخوان‌های کشور و نظارت کامل بر مصارف آب، پتانسیل‌یابی، شناسایی و حفظ منابع آبی جدید برای گذر ایمن از بحران‌های خشکسالی پیش‌رو، تدوین دستورالعمل‌های کنترلی و تشویقی افزایش واردات آب مجازی به کشور و کاهش صادرات آب مجازی از کشور، استفاده از روش انتقال آب مجازی به‌جای انتقال آب بین حوضه‌ای، جلوگیری و ممنوعیت حفر چاه جدید، کف‌شکنی و جابه‌جایی چاه‌ها در دشت‌های ممنوعه بحرانی و دارای عوارض فرونشست زمین (مگر در شرایط خاص و برای تامین آب شرب با اجازه شورای عالی آب)، عدم تخصیص آب کارست برای مصارف غیر از شرب، کاهش سهم آب زیرزمینی بخش کشاورزی در یک برنامه زمانی میان مدت، ممنوعیت کامل و کنترل شدید آلوده‌سازی منابع آب و خاک، توقف کامل بازنگری مجدد و بهینه سازی طرح‌های احداث سدها، تونل‌ها و شبکه‌های انتقال آب بین حوضه‌ای مگر در راستای تغذیه آبخوان و کنترل سیلاب و به شکل محدود، توسعه بهره‌گیری از دستگاه‌های آب شیرین کن در مناطق ساحلی و کویری،از جمله پیشنهادات و راهکارهای ممکن برای جلوگیری از فرونشست‌های زمین است.

شریفی اذعان کرد: توجه جدی به تجارت آب مجازی و تعیین و درج میزان آن بر روی همه محصولات اصلی مصرفی در جهت توسعه فرهنگ کاهش مصرف آب، توسعه و حمایت از صنایع ساختمانی کم‌آب‌بر، لزوم نظارت و تایید سازمان زمین‌شناسی کشور در مطالعات مکان‌یابی کلیه طرح‌های کلان کشور و اجباری شدن تدوین پیوست مخاطرات فرونشست و گسل‌ها در طرح‌های مکان یابی کشور برای پرهیز از سرمایه‌گذاری در مناطق ناامن و پرخطر و کاهش خسارت اقتصادی ناشی از فرونشست زمین در کشور، توسعه کشور بر مبنای آمایش سرزمین، تجمیع سازمان‌های مرتبط با مدیریت بحران خشکسالی برای گذر ایمن کشور از شرایط بحرانی پیش‌رو از دیگر راهکارهای ممکن برای جلوگیری از فرونشست‌های زمین است.

وی در تبیین نتایج پروژه انجام شده تطبیق گسلهای شهری شهر مشهد با گسل های یکپارچه استان خراسان رضوی توسط سازمان زمین شناسی خاطرنشان کرد: طبق نقشه یکپارچه گسل های استان که با همکاری زنده یاد دکتر نادری تهیه شده، از تعداد 17428 گسل فعلی در استان، 55 گسل فعال و 45 گسل فعال احتمالی می باشدو در مورد شهر مشهد طبق نقشه نهایی طرح تدقیق گسل های شهر مشهد، گسل طوس و گسل کشف رود در شمال مشهد فعال و گسل جنوب مشهد علیرغم نداشتن فعالیت لرزه ای تاریخی و دستگاهی به دلیل طول زیادی و قرار گرفتن به موازات گسل فعال سنگ بست شاندیز و از طرفی قرارگیری در لبه پهنه بلند مرتبه سازی بسیار حائز اهمیت است و ممکن است با فعالیت هر یک از گسل های فعال شمال و جنوب مشهد فعالیت لرزه ای داشته باشد