گوهرسنگ‌ها در استان خراسان رضوی
توسط: ریحانه احمدی روحانی
برونزد واحدهای سنگی گوناگون سبب‌ساز پتانسیل به نسبت قابل‌توجهی از سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در استان خراسان رضوی شده است. مزیت نسبی استان خراسان رضوی در عرصه‌های گوناگون از جمله: پتانسیل مناسب مواد معدنی از جمله سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، حضور افزون بر بیست و پنج میلیون زائر و مسافر داخلی و خارجی، برخورداری از آمار بالاترین تعداد کارگاه‌های تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در بین استان‌های کشور، وجود معدن فیروزه نیشابور به عنوان مرغوب‌ترین فیروزه جهان، معادن متعدد سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در این استان و نیز وجود معادن سنگ‌های گران‌بهای زمرد و یاقوت در کشورهای همجوار با استان خراسان رضوی؛ جملگی ایجاب می‌کند تا کانون فعالیت‌های مرتبط با سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در این استان شکل گیرد.
وجود معدن فیروزه نیشابور با قدمت چندین هزار ساله با شهرت جهانی و کیفیت منحصر به فرد و توجه به حفظ این جایگاه ارزشمند، شرایطی را رقم می‌زند تا با عزم جدی و احساس مسئولیت ملی به پی‌ریزی افق‌های جدیدی از موفقیت و پیشرفت در این استان اقدام شود. بدیهی است این رویکرد بایستی با نوآوری در تولید و طراحی‌های نوین جایگاه مطلوب‌تری را در حوزه فعالیت اقتصادی فراهم آورد.
بر اساس مطالعات اکتشافی که توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور انجام شده در خراسان رضوی، اندیس‌های: فیروزه، آگات، عقیق، بریل (آکوامارین)، سافیر، یاقوت، روتیل، ارتوز، فیروزه کریزوکلا، آگات، ژاسپر، عقیق سلیمانی، اوپال، گارنت، درکوهی، رزکوارتز، آندالوزیت، ایلمنیت، آراگونیت و پلی گورسکیت گزارش شده است.
نقشه پراکندگی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در استان خراسان رضوی (در این نقشه، جایگاه معادن مس به دلیل وجود کانی‌های نیمه قیمتی مالاکیت و آزوریت و معادن آهن به دلیل حضور کانی هماتیت آورده شده است)
(اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق، 1396)
یکی از کامل‌ترین بررسی‌های اکتشافی سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در استان خراسان رضوی در فاصله سال‌های 1388-1395 توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با تهیه گزارش‌های گوناگون صورت پذیرفته است.
برخی از گزارش‌ها و پروژه‌های انجام شده در این مقوله توسط سازمان زمین‌شناسی به شرح زیر می‌باشد:
- نگاهی گذرا به دانش گوهرشناسی و صنعت سنگ‌های قیمتی در استان خراسان رضوی و ضرورت‌های فرارو، شجاعی و همکاران، 1388
- گزارش نهایی پروژه اکتشاف سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در استان خراسان رضوی، شرکت ایتوک، سازمان زمین‌شناسی کشور، 1389
- گزارش و مقاله پی‌جویی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در برگه‌های 1:100.000 موسویه و سارغنج، فیض و همکاران، 1391
- بررسی ترکیب شیمیایی فیروزه نیشابور با استفاده از آنالیز LA-ICP-MS در جهت شناخت ویژگی‌های انواع فیروزه نیشابور، طاهری و همکاران، 1391
- پروژه تهیه نقشه راه فیروزه با همکاری کانون هماهنگی دانش و صنعت فیروزه و سنگ‌های قیمتی، طاهری و همکاران، 1393 - (گزارش داخلی)
- اکتشاف ژئوشیمیایی 1:25000 سیستماتیک در محدوده معدن فیروزه نیشابور (شمال شرق ایران)، سدید، 1397
اهم دستاوردهای این طرح‌ها و گزارش‌ها در مورد اندیس‌ها و معادن فعال در استان خراسان رضوی در جدول صفحه بعد آورده شده است.
امید می‌رود با تعیین برنامه‌های اکتشافی مناسب، صدور پروانه اکتشاف و گواهینامه کشف و بهره‌برداری، در آینده‌ای نزدیک خراسان‌رضوی به یکی از منابع تأمین کننده سنگ‌های قیمتی و زینتی در کشور تبدیل شده و در ایجاد و یا فعال سازی صنایع معدنی وابسته نیز به سهم خود نقش شایسته‌ای را ایفا نماید.
مشخصات برخی اندیس‌ها و کانسارهای گوهرسنگ‌ها (به جز فیروزه) در استان خراسان رضوی
