ایران - مشهد مقدس
اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق
آشنایی با دیدنی‌ها و جاذبه‌های منطقه شمال شرق ایران (استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی) خالی از لطف نیست. معرفی این مناطق می‌تواند شامل پدیده‌های طبیعی، سازه‌های خاص و ویژگی‌های بومی منطقه باشد. اما هر چه هست بخش کوچکی از زیبایی‌های کشور ما ایران را در برمی‌گیرد. خورشید مشرق از ارسال مطالب در این رابطه استقبال می‌کند.
زمرد پنهان در لایه‌های زغال؛ طبس، شکفتن رویاها
توسط: سحرناز تاج‌بخش
عکس از: سحرناز تاج‌بخش
آسمان سحرگاه در لاجورد خوشرنگِ درخشان پیچیده شده بود و نسیم دل‌انگیز بهاری، عطر بهار نارنج‌ها را به لطف می پراکند. درختان نخل در سایه روشن، به انتظارِ دمیدن آفتاب نشسته بودند و نوید زیباییِ ناب و دست نخورده ی کویر را می‌دادند.
اصفهک (Esfahk)، آخرین توقفگاه من در سفر سه روزه به طبس بود. منطقه‌ای که زیبایی، آرامش و شگفتی در آن موج می زند و لبخند و هیجان، ناخودآگاه جان انسان را لبریز از زندگی می کند.
طبس در شرق ایران، از شهرهای حاشیه کویر در استان خراسان جنوبی است و از مشهد (واقع در شمال شرق کشور) 500 کیلومتر فاصله دارد. از شمال به کویر لوت، از جنوب به کویر نمک، از شرق به شهر فردوس و گناباد و از غرب به یزد محدود می‌شود. طبس از زیباترین شهرهای ایران است که چون بوستانی سرسبز در حاشیه کویر قرار دارد. زیبا، گرم و مملو از درختان نخل سر به هوا کشیده همراه با درختان پرتقال و نارنج با جوی‌‌های پر از آب و باغ‌ها و کوچه‌های پر پیچ و خم که انتهایی ندارد و انتهای یکی، ابتدای دیگریست.
به نظر می رسد تاریخ این شهر به پیش از اسلام برسد اما در این زمینه شواهد کافی وجود ندارد و تنها در چند کتاب از دوران ساسانی به روستاهای اطراف آن نظیر خسروآباد و دیهشک اشاره شده که آتشکده‌هایی را در خود جای داده بود.
اگرچه زمین‌لرزه ی سال 57، بسیاری از بافت های قدیمی طبس و روستاهای اطراف را خراب کرد، اما این منطقه، امروز به خاطر داشتن ویژگی‌هایی متفاوت دوباره مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. ویژگی‌های جغرافیایی و آب و هوایی، تنوع مناظر طبیعی و ویژگی‌های زمین شناختی منطقه، طبس را به یکی از کانون‌های مهم گردشگری در شرق کشور تبدیل کرده است.
در این گزارش مختصر، به بخش‌هایی از دیدنی‌های این منطقه اشاره می کنیم:
کالِ جنی:
دره‌ای فرسایش یافته است که در 35 کیلومتری شمال طبس قرار دارد. در قدیم، اهالی محل به دلیل خوف انگیز بودن آن به آن دره جن‌ها می گفتند. اما در واقع این اشکال فرسایشیِ متنوع و زیبا در طول هزاران سال و در اثر عبور سیلاب به وجود آمده که دیواره‌های بلند این دره را زینت بخشیده است. این دره عمیق گاهی شکل U به خود می‌‌گیرد و در جایی دیگر مانند V به نظر میرسد. وجود تونل‌ها و خانه‌هایی به نام خانه گبرها در دل دیواره‌ها از دیگر جذابیت های این دره است. ساخت این تونل ها احتمالاً به زمان ساسانیان برمی گردد. این حفره‌ها در دامنه جداره‌های این دره قرارگرفته اند.
کال جنی طبس در سال ۱۳۹۶به شماره ۳۵۰ در فهرست آثار طبیعی- ملی ثبت شد.
روستای ازمیغان(Azmighan):
ازمیغان در 48 کیلومتری شمال شرق شهرستان طبس واقع شده است. این روستا در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده و با اقلیمی معتدل کوهپایه‌ای و ییلاقی از مهم ترین مراکز بازدیدِ گردشگران است. جذاب ترین دیدنیِ این روستا حضور شالیزارهای برنج در کنار درختان نخل است که معمولاً با هم تناسبی ندارند. از ویژگی‌های این روستا داشتن رودخانه ی دائمی است که به سنگ‌های سفیدی به نام تخت عروس ختم می شود.
کویر حلوان (Halvan):
بی‌تردید یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های دیدنی طبس کویر است. کویر حلوان که از چند سال پیش مورد توجه گردشگران قرار گرفته بود در حال حاضر امکانات مناسبی نظیر محل اقامت برای گشت‌های کویری دارد. کویر حلوان در حاشیه روستای حلوان و در شمال غرب شهرستان طبس قرار دارد و در واقع گوشه‌ای از کویر مرکزی ایران است.
پهنه این کویر، پوشیده از شن‌زار است و در نواحی شرقی و شمالی در حاشیه ریگزار باتلاق‌های نمکی و رسی کویر مرکزی و دریاچه نمک خور قرار دارند. به دلیل وجود معادن فراوان در این ارتفاعات جاده‌های خاکی مناسبی وجود دارند که دسترسی و بازدید از این منطقه را آسان کرده‌اند. در فصل مناسب، اقامت شبانگاهی در این کویر، تماشای غروب و ستارگان از خاطره‌های فراموش نشدنی محسوب می شود. با این‌حال، به دلیل وجود مناطق باتلاق شنی حتما با راهنماهای محلی به دیدن کویر بروید!
چشمه مرتضی‌علی و روستای خرو (Kharv):
روستای خرو در 25 کیلومتری شمال شرق طبس هم خود منطقه‌ای دیدنی است و هم در مسیر رسیدن به چشمه مرتضی علی قرار گرفته است. این منطقه آب فراوانی دارد که از طریق نهر آبی به طبس منتقل شده و اغلب مزارع و باغ‌های طبس را سیراب می‌کند. ویژگی منحصر به فردِ چشمه مرتضی علی جریان مجزای آب گرم و سرد در بستر این رودخانه است که تا مسافت حدود ۳۰۰ متر با هم مخلوط نمی‌شوند، به طوری که در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد. گفته می‌شود غلظت بیشتر آب گرم نسبت به آب سرد جاری در کف رودخانه موجب ایجاد این یک پدیده نادر شده است. در طول مسیر چشمه آب‌گرم مرتضی علی، دیواره‌های بلند دره مانندی در دو طرف خودنمایی می‌کند و روی این دیواره‌ها حفره‌هایی است که به‌نظر میرسد با نظم خاصی بنا شده‌اند. گسل خوردگی پی در پی و قرارگیری سنگ‌هایی با سن و رنگ متفاوت باعث ریخت‌شناسی منحصر بفرد این منطقه شده است.
کُریت (Korit) و بند معروف آن:
روستای کریت در 20 کیلومتری جنوب طبس و در جاده طبس – دیهوک قرار دارد. آب این روستا فراوان و با درجه خلوص و شیرینی ممتاز است و بهترین محصول‌های کشاورزی را در این‌جا فراهم می‌آورد. بند تاریخی کریت به عنوان کهن‌ترین سد قوسی جهان و یکی از بزرگ‌ترین شاهکارهای صنعت و هنر مهندسی آب دنیا به شمار می‌رود. نکته قابل تأمل این است که بند تاریخی کریت در زمین‌لرزه ویرانگر سال ۱۳۵۷ طبس آسیب ندید و کار‌شناسان بین‌المللی سدهای بزرگ، احداث بند کریت را شگفت آور‌ترین دستاورد بشر در قرون وسطی نامیده‌اند. بند تاریخی کریت در ۴۲ کیلومتری شهر طبس و ۲۸ کیلومتری روستای کریت بر روی روخانه ماودر قرار دارد و در سال ۱۳۷۹ به شماره ۳۵۲۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. از دیگر جاذبه‌های کریت، باغ‌های وسیع و خرم پرورش گل نرگس است که در خراسان شهرت فراوان دارند.
بوم‌گردی در طبس:
در چند سال اخیر گردشگری در طبس رونق فراوان یافته از این رو اقامتگاه های بوم‌گردی فراوان در این منطقه احداث شده‌اند. از جمله کاروانسرای حلوان، اقامتگاه ازمیغان و ساباط اصفهک. اصفهک از روستاهای قدیمی اطراف طبس است اما تفاوتی با سایر روستاهای کویری دارد و آن هم وجود روستایی دیگر در دلش است. زمین‌لرزه ی سال ۱۳۵۷ اصفهک را نیمه ویران کرد. در آن زمان مردم روستا تصمیم گرفتند به جای مرمت روستا، روستایی دیگر در کنار آن بنا نهند. امروزه همان روستای قدیم با دیواره‌های نیمه فروریخته‌اش به یکی از زیباترین و دیدنی‌ترین جاذبه‌های طبس تبدیل گشته است و تعدادی از خانه‌های قدیمی آن بازسازی شده و به اقامتگاهی جذاب برای گردشگران تبدیل شده است.
طبس؛ شهری که هست
پس از زمین‌لرزه ی سال 57 کتابی با عنوان "طبس شهری که بود" منتشر شد که تصاویری از مناطق و بناهای تاریخی طبس را به خود اختصاص می‌داد و خواننده در افسوسِ از دست دادن این میراث تاریخی باقی می‌ماند. امروزه اما طبس میراثی کهن‌تر و طبیعی‌تر دارد که هم‌چنان به کار آبادانی و زیبایی منطقه مشغول است. استخراج زغال‌سنگ، تولید خرما و سایر محصول‌های کشاورزی، صنایع‌دستی به خصوص نقش‌زدن ظروف مسی و گردشگری از مهم‌ترین مشاغل ساکنان این منطقه است. زمین‌شناسی خاص منطقه نیز شرایط را برای رونق و توجه به این شهر کویری فراهم آورده است. که می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- وجود توالی‌های عمومی زغال‌دار دوران دوم زمین‌شناسی، به‌ویژه دوره‌های تریاس و ژوراسیک، شهرستان طبس را به یکی از مهم‌ترین مناطق معدنی و صنعتی کشور تبدیل کرده است. شهرستان طبس به لحاظ ذخایر مواد معدنی یکی از غنی‌ترین مناطق ایران محسوب می‌شود.
- حضور رشته کوه شتری در شرق شهر طبس که منابع آب زیرزمینی فراوانی دارد و خود باعث شکوفایی و سرسبزی این منطقه در دل کویر شده است.
- وجود نمونه‌های ارزشمند فسیلی که بسیاری از نمونه‌های آن در موزه میراث زمین طبس نگه‌داری می‌شود.
- وجود بیش از ۵۰ منطقه ی دیدنی و شگفت‌انگیز دارد که سبب شده طبس به عنوان سومین ژئوپارک پیشنهادی ایران برای ثبت جهانی در یونسکو مطرح شود.
اگر شما هم به دنبال جایی بکر و پرآرامش هستید، اگر طبیعت را دوست دارید و عاشق عطر بهارنارنج و کویر و آسمان و ستاره هستید، دیدن طبس را در برنامه‌ی خود بگذارید!
منابع: سایت‌های اینترنتی، دانشنامه طبس گلشن، گردشگری ایران، طبس نیوز
