اهمیت پیش بینی عرضه و تقاضای مواد معدنی و سیاست گذاری های کنترل بازار
توسط: محبوبه پرورش
اطمینان از تأمین مواد خام در حوزه اقتصاد جهانی و رشد همه جانبه کشورها عاملی مهم، بنیادی و اثرگذار است. مفهوم "مواد خام شاخص یا بحرانی" در بطن سیاست‌گذاری‌های معدنی به عنوان سرحلقه اصلی زنجیره‌ی تولید، بهره برداری، عرضه و تبادل مواد خام، فرآوری و افزایش ارزش افزوده؛ جایگاه مهمی دارد. آن چه که به اختصار از این مفهوم برداشت می‌شود، ضرورت شناخت کافی از بازار جهانی و میزان تقاضا برای هر ماده معدنی است. به نحوی که نیازسنجی‌های صورت گرفته و پتانسیل تولید مواد خام به عنوان دو عضو انتهایی در نظر گرفته شده و مورد تحلیل و ارزیابی قرار می گیرند. مبنای کلیه برنامه ریزی‌های معدنی منبعث یا برخاسته از این گزارش تحلیلی خواهد بود.
بدیهی است پیش بینی بازار عرضه و تقاضا بر پایه اطلاعات و آمار دقیق و حساب شده، چشم‌اندازی روشن پیش روی فعالان اقتصادی در عرصه سرمایه گذاری‌های معدنی می‌گذارد. در این مجال فارغ از روش شناسی و چگونگی تدوین برنامه ها و سیاست گذاری های معدنی کشور به واکاوی سند توسعه کمیسیون اروپا در ارائه مواد خام بحرانی و پیش‌بینی‌های صورت گرفته برای بازار جهانی مواد معدنی (مواد خام) تا سال 2020 می پردازیم و اشاره کوتاهی بر سهم ایران در تولید مواد خام معدنی خواهیم داشت.
میزان افزایش تقاضا برای موادی که پس از بررسی‌های کمیسیون اروپا به عنوان مواد خام بحرانی معرفی شده‌اند در نمودار شماره 1 ارائه شده است. همچنین بر اساس پیش‌بینی میانگین افزایش تقاضای مواد خام، در جدول شماره 1 تقسیم بندی برای مواد خام در چهار رده ارائه شده است.
چنین ارزیابی ها و آماری با لحاظ کردن پارامترهایی که از طرفی اهمیت اقتصادی یک ماده خام را تعیین می کند و از طرف دیگر به بررسی مخاطرات موجود در حوزه تولید آن ماده می‌پردازند؛ به دست آمده اند و بهره‌مندی از چنین تجاربی در تدوین اسناد راهبردی معدن در کشور اهمیت بسزایی خواهد داشت. ضرورت دارد تا پس از ارزیابی وضعیت تولید مواد خام معدنی و جایگاه خود در عرصه‌های اقتصادی بین‌المللی، آینده معدنی کشور را ارائه کرده و طرح ها و پروژه های معدنی را با توجه به مواد معدنی شاخص برنامه ریزی کنیم.
در پیش بینی سند 2020 برای مواد خام که از طرف کمیسیون اروپا تهیه شده است؛ کمبود تولید در مورد آنتیموان، گالیوم، ایندیوم، عناصر گروه پلاتین و عناصر کمیاب سنگین نسبت به میزان تقاضای پیش‌بینی شده به چشم می خورد. حال اگر نگاهی به سهم تولید مواد معدنی جهان بپردازیم و نقش ابرقدرت های تولید مواد معدنی را در تأمین مواد خام بررسی کنیم (تصویر1)؛ ضرورت دارد به سهم کشور پهناور خود که دارای پتانسیل بالای معدنی است و به لحاظ جغرافیای سیاسی یکی از کشورهای مهم حوزه خاورمیانه و نیز غرب آسیاست؛ در این بازار بیشتر بیندیشیم.
تصویر1- سهم کشورهای مهم تولید کننده مواد معدنی در تأمین مواد خام
جدول1- دسته بندی مواد خام بحرانی بر مبنای پیش بینی میزان رشد تقاضا تا سال 2020 میلادی
تصویر1- سهم کشورهای مهم تولید کننده مواد معدنی در تأمین مواد خام
ایران و سهم آن در تولید مواد خام معدنی
بر اساس بررسی‌های Frost & Sullivan (2014)
• در ایران 7300 معدن شناخته شده است که از این تعداد، 5300 معدن فعال هستند.
• 240000 کیلومتر از خاک ایران تحت عملیات اکتشافی است.
• ایران در ذخایر آهن رتبه 9، در مس رتبه 7، در مولیبدن رتبه 9 جهان را دارد.
• ایران با حدود 37 میلیارد تن ذخیره قطعی و 57 میلیارد تن ذخیره احتمالی با ارزش اقتصادی 770 میلیارد دلار (2014)، در زمره 15 کشور برتر معدن خیز و فلز زا محسوب می شود.
• نرخ رشد معدنی ایران در سال 2014، 8/9 % اعلام شده است.
جدول2- سهم ایران در تولید مواد معدنی جهان
جدول3- میزان تولید مواد معدنی استراتژیک در ایران
منابع مورد استفاده:
- Frost & Sullivan (2014), Iran''s mines and mining industries; Geological Survey of Iran (GSI)
- European Commission (2014). Report on critical raw materials for the EU.
- Webinar, A. (2016). Iran Mining Market, Opportunities for METS Companies.
تدبر در آمار و مطالب فوق می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای ورود جدی‌تر در این مباحث برای زمین‌شناسان و کارشناسان اکتشاف فراهم آورد.
