همانند پهنه گسترده ایران زمین، زمین شناسی کشور ما نیز قلل مرتفعی به خود دیده است. عزیزانی که از مسیر کوشش‌های بی‌دریغ به سطوح بالای دانش و تجربه گرانسنگ علوم زمین دست یافته‌اند و دستاوردهای علمی آنان سند افتخار این مرز و بوم می‌باشد. دکتر هاشم امامی یکی از این چهره‌های برجسته و چکاد علم و عمل است. در این شماره به گفتگوی صمیمی با ایشان نشسته‌ایم، زمین‌شناسی که با دقت نظر فراوان نقشه‌های زمین‌شناسی متعددی تهیه و ضمن عهده‌داری مسئولیت‌های خطیر منشأ اثر در بین زمین‌شناسان و سازمان زمین شناسی کشور بوده است...
دکتر هاشم امامی
به اهتمام: مریم بهره مند
با سلام و سپاس از وقتی که در اختیار فصلنامه پیک خبری اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق (مشهد) گذاشتید. هدف از این گفتگوها انتقال بخشی از تجربیات و دانسته‌های ارزشمند جنابعالی و شخصیت‌هایی همچون شما می باشد تا از این رهگذر نسل جوان را در ادامه مسیر یاری نماید.
خواهشمند است بفرمائید چگونه وارد سازمان زمین شناسی شدید و چه عواملی در موفقیت بیشتر شما اثرگذار بوده است؟
من در سال ۱۳۴۷ از دانشکده علوم دانشگاه تهران با رتبه ممتاز لیسانس زمین شناسی را اخذ و از تابستان همان سال تا چندین ماه به عنوان کاراموز زمین شناسی تحت نظر اقای دکتر افتخار نژاد (که در ان زمان مهندس افتخار نژاد بودند) نسبت به تهیه نقشه زمین شناسی چهارگوش مهاباد همکاری نمودم. سپس در ادامه کاراموزی نسبت به اکتشاف ذخایر لاتریت - بوکسیت منطقه مزبور با حفر ترانشه و نمونه گیری سیستماتیک با اقای مهندس منصور صمیمی همکاری نموده و گزارش مربوطه تهیه و انتشار یافت.
پس از اتمام کار اموزی چندین ماهه در سازمان بین سال‌های ۱۳۴۸ تا اخر ۱۳۴۹ به خدمت در سپاه ترویج و آبادانی پرداخته و پس از اتمام خدمت سربازی، با توجه رتبه دانشگاهی و رضایت از نحوه انجام کارآموزی ، در ابتدای سال ۱۳۵۰ شمسی هجری رسماً وارد سازمان زمین شناسی کشور شدم و به عنوان زمین شناس همراه در تهیه نقشه های زمین شناسی فعالیت نمودم.
شما یکی از چهره‌های برجسته در سازمان زمین‌شناسی کشور بوده و هستید؛ آثار علمی متعددی به همت شما تهیه شده است. با توجه به تخصص شما آیا در بررسی ماگماتیسم ایران، سن واقعی، موقعیت چینه‌نگاری و ترکیب کانی شناسایی و ژئوشیمیایی و تکتونیک آن و نظایر آن، به دریافت درستی از موضوع رسیده ایم؟ و در جهت ارتقا کمی وکیفی بررسی های زمین شناسی و اکتشافی چه توصیه ای دارید؟
در این باره باید متذکر شوم که در آن سال‌ها تنها دانشگاه تهران با ظرفیت محدود دانشجوی کارشناسی زمین شناسی تربیت میکرد و اغلب فارغ التحصیلان این گرایش پس از اخذ لیسانس جذب بازار کار می شدند که بنده نیز با توجه به رتبه تحصیلی امکان کار در موسسات گوناگون داشتم اما سازمان زمین شناسی کشور با توجه به ماهیت علمی و کاربردی ان و ارتباط بین المللی اش از جایگاه والایی بر خوردار بود و فقط دو یا سه دانشجوی ممتاز جذب میشدند و بنابراین انگیزه ما برای کار در چنین موسسه علمی بالا بود
در سازمان زمین‌شناسی وقت تهیه نقشه‌ها و گزارش‌های زمین شناسی دارای اولویت بود و با توجه به نو پا بودن موسسه کار سخت و تلاش لازمه موفقیت در پیشبرد پروژه های مربوطه بود که با توجه کمبود راه های ارتباطی و شرایط رفاهی فقط انگیزه های معنوی مانند کسب تجربه و شناخت درست از ساختارهای زمین شناسی و سازندها میتوانست منجر به ارایه یک نقشه و گزارش خوب زمین‌شناسی منجر شود. بعلت کمبود نیروی کارشناسی اغلب بین ۵ الی ۷ ماه از سال در ماموریت های صحرایی و دور از خانواده به سر میبردیم و لذا اغلب زمین شناسان نسل ما سازمان زمین شناسی را خانه خود و اعضای آن را خانواده خود میدانستند و میدانند.
در سال‌های اولیه فعالیت سازمان زمین‌شناسی کشور که با همکاری کارشناسان زبده سازمان ملل مانند مرحوم پرفسور اشتوکلین و دیگران انجام می‌شد چینه‌نگاری و تکتونیک و به طور کلی ساختارهای عمومی زمین شناسی ایران مد نظر بود و البته به موازات آن هم کارهای اکتشافی سیستماتیک انجام می‌شد اما بررسی دقیق سنگ‌های ماگمایی چندان پرداخته نشد و بیشتر در حد بررسی های پتروگرافی عمومی بود. لذا در نقشه چهارگوش‌های زمین‌شناسی اغلب این سنگ‌های آذرین و احیاناً دگرگونی در خارج از ستون لژاند تحت عنوان سنگ‌های آذرین و یا دگرگونی نام برده شده‌اند.
این نشان می‌دهد که در آن زمان از سن واقعی و ترکیب ژیوشیمیایی این مجموعه ها که ارتباط تنگاتنگی با کانسارهای آذرین داشتند، اطلاعات کافی وجود نداشت مگر آن که اثرات و اندیس‌های مواد معدنی قدیمی یا ضمن تهیه نقشه ملاحظه می‌گردید. بدیهی امکانات آزمایشگاهی پیشرفته امروزی هم نبود تا بتوان به چند و چون بیشتر این مجموعه های سنگی پرداخته شود
با پیشرفت همه جانبه نیروی کارشناسی در سازمان زمین‌شناسی کشور و فزونی یافتن امکانات تحقیقاتی و آزمایشگاهی و تربیت کارشناس تخصصی رفته رفته وارد مراحل تهیه نقشه‌های تفصیلی تر شده و مطالعات سنگ‌شناسی همراه با بررسی‌های لیتو ژیوشیمیایی در غالب نقشه‌های یکصد هزارم و اخیراً یک بیست و پنج هزارم الزام آور گردید.
در ادامه باید متذکر شوم با توجه به توسعه نسبی کمی و کیفی گرایش پترولوژی در ایران ما امروزه شناخت بهتری از شیمی سنگ‌های ماگمایی ایران زمین داریم اما مطالعات کافی در مورد پترولوژی سنگ‌های دگرگونی، سن پروتولیت ها ، سن فاز های دگرگونی، سن فازهای پلوتونیسم و پالس‌های مربوطه، مطالعه دقیق کانی‌ها و شیمی کانی‌ها ژئودینامیک ایران، خاستگاه سنگ‌های ماگمایی و ترکیب ایزوتوپی آن‌ها و جزییات آن‌ها نداریم. پس همت و تلاش بسیاری لازم است که این موضوعات پژوهشی و کاربردی در قالب یک همکاری سه جانبه سازمان زمین شناسی- مؤسسات آموزش عالی و همکاری علمی بین المللی تحقق پیدا کند و در این راستا نسبت به تربیت نسل جوان و کارشناسی کشور اقدام شود. به تنهایی هیچکدام از اجزای یاد شده موفق به رفع پیچیدگی ها و مسایل پیش رو علوم زمین در کشور نخواهند شد و تنها کار تیمی می‌تواند به ارتقای کیفی پژوهش‌های مورد نیاز کمک کند.
نیاز کشور به بررسی دقیق لایه‌های گوناگون اطلاعاتی علوم زمین چه در جهت توسعه اقتصادی مانند اکتشاف مواد معدنی پایه و ذخایر استراتژیک و همچنین توسعه پایدار سرزمین ایران چون بررسی‌های زمین شناسی زیست محیطی، مخاطرات طبیعی و غیره لازمه‌اش توسعه مراکز پژوهشی - کاربردی علوم زمین در ایران بود که خوشبختانه منطقه شمال خاوری کشور به مرکزیت مشهد توانسته نقش خود را به خوبی در جهت تحقق آن اهداف توسعه‌ای ایفا کند و امید است با تقویت و حمایت هر چه بیشتر این مرکز و دیگر مراکز سازمان از سوی دولت و مقامات مسئول منطقه به این مهم فایق شویم. مرکز شمال خاوری سازمان زمین شناسی نمونه موفقی بوده و هنوز از ظرفیت های بالاتری برخوردار است.
در مورد خاطره‌های دوران خدمت حدود سی و هفت ساله در سازمان که به افتخار بازنشستگی نایل شدم لیکن تا امروز ادامه همکاری ام با خانه اول ام یعنی سازمان زمین شناسی چه به صورت تدریس در پژوهشکده و چه در نقش مشاور تداوم دارد شاید بی اغراق هر روز در صحرا، یا همکاری های بین المللی و یا بازدید مقامات عالی کشور از این سازمان و فعالیت های چشمگیر و کلیدی آن که اغلب نا شناخته مانده است، هر کدام بازگو کننده خاطره ای ماندگار باشد. اما آنچه در ذهن من بسیار تکرار می‌شود مربوط به ابتدای خدمتم در سازمان ضمن تهیه نقشه زمین‌شناسی فیروزکوه است که به اتفاق ناظر علمی آن نقشه آقای مهندس نبوی و تکنسین سازمان و کارگر محلی در ارتفاعات و جنگل‌های منطقه ورسک با توجه به بعد مسافت و صعب العبور بودن منطقه کوهستانی و جنگلی مجبور شدیم تا صبح با پوشش تابستانی و نداشتن مواد غذایی در مه و سرما شب را به صبح برسانیم و برای گرمایش نسبی بوته‌های مرطوب و دودزا را روشن کنیم و وقتی صبح گاهان به ورسک رسییدیم دیدیم چهره همگی از دود بوته ها سیاه شده ؛ ضمن ان که همگی دچار انژین و سرما خوردگی شدید شده بودیم. ان تکنسین پس از بازگشت به تهران از سازمان زمین شناسی کشور استعفا داد.
امیدوارم این توضیحات به کار آید و مقبول افتد. با توجه به محدودیت تایپ در موبایل هر گونه ویراستاری مورد نیاز باشد، موجب امتنان بنده خواهد بود.
