ایران - مشهد مقدس
اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق
شرکت در کارگاه آموزشی کنوانسیون1970
تهیه کننده: نسترن شجاعی کاوه
در راستای برنامه های آموزشی کمیته ملی موزه های ایران (ایکوم ایران) جهت آشنا سازی موزه‌داران و دست اندرکاران امور موزه های ایران زمین، با همکاری دفتر منطقه‌ای یونسکو در ایران کارگاه آموزشی در ارتباط با اهمیت و شیوه مستندنگاری و سیاهه برداری آثار تاریخی- فرهنگی و طبیعی برگزار شد.
کارگاه آموزشی فوق با همکاری معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستى و گردشگرى، ایکوم ایران، موزه ملی و پژوهشگاه میراث فرهنگى با نام "کارگاه آموزشی کنوانسیون 1970 یونسکو برای جلوگیری و ممانعت واردات و صادرات غیر قانونی و انتقال دارایی‌های فرهنگی با تاکید بر ثبت و سیاهه برداری در موزه‌ها
Training Workshop on UNESCO 1970 Convention on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and Transfer of Ownership of Cultural Property with a focus on Documentation and Inventorying at Museums”
در محل تالار سخنرانی موزه ملى ایران و به مدت سه روز برگزار شد.گفتنی است این کارگاه آموزشی ۳ روزه از ۱۰ تا ۱۲ بهمن پذیرای مدیران و امنای اموال موزه‌ها و مراکز فرهنگی از سراسرکشور بوده است.
کنوانسیون 1970 به منظورجلوگیری از دزدی و آسیب‌های احتمالی به اشیاء تاریخی و اموال فرهنگی کشورها ایجاد شد و اساس آن بر همکاری کشورهای عضو در ۳ حوزه اصلی یعنی: اقدامات پیشگیرانه، پرداخت غرامت و همکاری بین‌المللی می‌باشد. بنا بر مصوبات این کنوانسیون، اگر اشیاء تاریخی- فرهنگی و یا حتی طبیعی از کشوری به طور غیر قانونی خارج و در کشور دیگری نگهداری شود، اگر کشور مبداء بتواند مالکیت آن شئ را ثابت کند، با کمک مراجع ذی صلاح، شئ مزبور بازگردانده می شود و در اینجاست که اهمیت ثبت و مستندنگاری دقیق و علمی اموال مشخص می شود. با توجه به جایگاه خاص موزه‌ها به منظور انتقال فرهنگ، گفتگوی میان فرهنگ‌ها، بحث و تبادل نظر و داشتن پتانسیل بالا در افزایش آگاهی عمومی نسبت به ارزش میراث فرهنگی و لزوم حفاظت و انتقال آن‌ها به نسل آینده، کشورهای عضو یونسکو برای به رسمیت شناختن اهمیت برتر موزه‌ها در نوامبر ۲۰۱۵ شعار "حفاظت از موزه‌ها و ارتقاء مجموعه‌ها، تنوع و نقش آن‌ها در اجتماع" را به تصویب رساندند. بدین ترتیب چهار وظیفه اصلی برای موزه‌ها تعریف شد: پژوهش، معرفی و آموزش، حفاظت و همچنین ارتباطات. تمرکز این کارگاه آموزشی بر روی تقویت اقدامات‌پیشگیرانه و ثبت آثار موزه‌ای بود و تا پایان سال 2017 همه اعضا موظفند که مستندنگاری دقیق را انجام دهند. روز اول در ابتدای این مراسم، سخنرانانی چون خانم استرکیش لاروش مدیر و نماینده دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران، سیدمحمد بهشتی رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، سیداحمد محیط طباطبایی رئیس ایکوم ایران و نیز مدیر موزه ملی ایران سخن گفتند و بر اهمیت اجرایی شدن این کنوانسیون تاکید نمودند تا مبادا آنچه که بر سر میراث جهانی در عراق و سوریه آمد، در سرزمین دیگری تکرار شود. همچنین یادآور شدند که: کنوانسیون۱۹۷۰ در ایران با به تصویب رساندن آئین‌نامه سال 1382 خورشیدی اجرایی شدو ایران به جمع کشورهای عضو این کنوانسیون پیوست.
مدرس کارگاه خانم دکتر نائو یاهاشی ازکشور ژاپن بود. ایشان با این پرسش که "چرا این کارگاه را برگزار کردیم؟" ضمن اشاره به رشد موزه‌ها در 30 سال گذشته (تعداد 22000 موزه در سال 1975 و تعداد 57000 موزه در سال 2005) و با استناد به مفاد کنوانسیون 1970، اهمیت و شیوه مستندنگاری اموال تاریخی فرهنگی در موزه‌ها را بیان نمودند. ثبت و مستندنگاری بخش مهمی از کار موزه است که در 15 سال گذشته، پیشرفت زیادی داشته است. گنجینه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی که در موزه‌ها نگهداری می شوند، میراث یک ملت هستند و موزه داران قیم و میراث بان می باشند. در صورت انجام مستندنگاری‌های حرفه‌ای، با کیفیت و هدفمند مجموعه‌های موزه‌ای، نیاز به دسترسی به اشیاء و همچنین ریسک‌های ناشی از دسترسی عکاسان و پژوهشگران به اشیاء نیز کاهش می‌یابد. از دیگر مزایای مستندنگاری حرفه‌ای وجود یک آرشیو از آثار در بانک اطلاعاتی موزه‌هاست که می‌توان نسخه‌هایی از آن را در اختیار مراکزی مانند کتابخانه ملی و سازمان یونسکو گذاشت تا در صورت اتفاقات پیش‌بینی نشده‌ای چون حادثه بامیان افغانستان، موزه موصل عراق و یا آتش سوزی و ... نسخه مستند و دقیقی از اطلاعات این آثار در جای دیگری وجود داشته باشد. البته ایرادات و نقاط ضعفی هم در این کنوانسیون وجود دارد مانند اینکه: قوانین عطف به ماسبق نمی شوند، اجرایی شدن و استرداد اشیای به سرقت رفته، به همکاری و حسن نیت طرفین بستگی دارد و برخورد کردن با کشورهای امضا کننده که اصول را رعایت نکنند، دشوار است.
در ادامه تفاوت بین ثبت (documentation) و سیاهه برداری (inventorying)، ویژگی مخازن مرتب، مسئولیت کارکنان موزه، اهمیت بررسی‌های ادواری و حفاظت پیشگیرانه را توضیح دادند.
سپس دکترزاهدی از اداره اموال منقول فرهنگی تاریخی سازمان میراث فرهنگی، در ارتباط با قانون سال 1309 که به دولت تکلیف شد تا آثار منقول و غیرمنقول تاریخی را شناسایی و ثبت و فهرست برداری کند و آئین نامه اموال تاریخی– فرهنگی 1382 که تعریف آثار تاریخی، فرهنگی، هنری و طبیعی (حتی مواد معدنی) در آن آمده است صحبت نمودند. سخنران بعدی خانم فولادی از اداره حقوقی سازمان میراث فرهنگی بودند و موارد حقوقی مترتب بر اموال را بررسی نمودند. قانون، آزاد یا ممنوع بودن خرید و فروش و یا خروج اموال تاریخی- فرهنگی را از کشور مشخص نموده است. بنابر قوانین، حتی مجموعه‌هایی که اشخاص گردآوری می کنند در زمرهً اموال تاریخی- فرهنگی و هنری قرار می‌گیرند. لوازم و اشیای مربوط به شخصیت‌های علمی، تاریخی، فرهنگی، دینی، هنری و... جزو اموال منقول تاریخی- فرهنگی بوده و بر اساس قوانین، خرید و فروش و خروج آن‌ها از کشور ممنوع می باشد. همچنین اشیا و اموالی که سالیان دراز نسل به نسل در خانواده‌ها بوده‌اند، با وجود آزادی امکان خرید و فروش، اجازه خروج از کشور را ندارند.
در ادامه برنامه‌های روز اول، از نمایندگان موزه‌ها درخواست شد تا ضمن معرفی موزه خود، اقدامات انجام شده برای ثبت و نگهداری آثار را معرفی نمایند. با توجه به مطلع بودن از فعالیت‌های موزه علوم زمین مشهد، این موزه برای اولین ارائه انتخاب شد که با استفاده از پاورپونت تهیه شده، این فعالیت‌ها به شیوه‌ای گویا بیان و سامانه نرم افزاری و سخت افزاری معرفی گشت. به دلیل نبود آمادگی کافی، معرفی فعالیت‌های دیگر موزه‌ها به روز دوم افتاد.
روز دوم به ارائه موزه‌های مختلف کشور اختصاص یافت که نشان می داد بجز چند موزه بزرگ، دیگر موزه ها چندان به مستندنگاری توجه جدی نداشته اند.
سپس در بعداز ظهر روز دوم، نرم افزار جام(تهیه شده در سازمان میراث فرهنگی1387) توسط یکی از اعضای تیم طراح معرفی گشت. ویژگی‌های نرم افزار:
• ایجاد بانک اطلاعاتی یا پایگاه داده برای تمامی اموال فرهنگی- تاریخی در سطح کشور
• اختصاص کد رهگیری منحصر بفرد
• امکان مستندنگاری عمومی و تخصصی اطلاعات اشیاء
• امکان گزارش گیری تمامی اطلاعات ثبت شده
• کنترل مبادی ورودی
• گزارش اشیاء سرقتی
روز سوم خانم یاهاشی در مورد اقداماتی که برای بهبود کار ثبت و مستندنگاری باید انجام شود، توضیحاتی ارائه نمودند. البته سیستم ثبت، پایه‌ای برای ساماندهی مجموعه است و با توجه به تفاوت‌های بین موزه‌ها و متناسب با برنامه‌های بلند مدت آن‌ها (آموزشی، پژوهشی، نمایشگاهی و...) ممکن است که نیاز به بومی سازی وجود داشته باشد. این اقدامات هم بخش اداری و هم اطلاعات علمی را در بر می‌گیرد.
از مزایای این اقدامات می‌توان به این موارد اشاره کرد: اقدام به ثبت و مستندنگاری، ایجاد سند مالکیت می‌کند و اگر اثری در جای خود قرار نداشته باشد، به خوبی روشن می شود. همچنین با این کار آماری از تعداد نمونه‌ها به دست می‌آید و زمان پر شدن مخزن نیز قابل پیش بینی است.کد منحصر به فرد تولید می شود و سطح دسترسی بالا می رود و امکان بازیابی شیئ در کمتر از ده دقیقه فراهم می شود. حتی قیمت گذاری اشیاء برای تعیین خسارت و تنظیم بیمه نامه کاربرد دارد. مستندنگاری کارنامه‌ای ایجاد می‌کند که مدیریت علمی مجموعه‌ها را برای تدوین برنامه‌های آموزشی، پژوهشی، حفاظت پیشگیرانه و جستجوی کمبودها توانمند می‌سازد. سیستم مستندنگاری چه دستی باشد و چه دیجیتالی، همه فرم‌ها در خدمت همدیگر هستند و یک هدف را دنبال می‌کنند. بخش اداری ناظر بر مکان فیزیکی شیئ و شماره است و مالکیت را نشان می‌دهد و بخش علمی ارتباط علمی و اطلاعات محتوایی آن را بیان می‌کند.
سپس در ادامه کمی در مورد سیاهه یا لیست‌برداری و کنترل دورهای اشیاء، نگهداری و به روزرسانی سیستم مستندنگاری صحبت وتاکید شد که تمام اطلاعات و تغییرات باید ثبت شود. هیچ اتفاق یا جابجایی (برای مرمت،کار پژوهشی و...) بدون اطلاع مدیر موزه و مسئول مخزن نباید انجام شود. بنابراین کتابچه‌های روش کار یا آئین نامه داخلی باید تدوین گردند تا همه کارکنان یک موزه در جریان شیوه کار قرار گیرند و کارمندان جدید نیز آموزش ببینند.
در ادامه روز سوم، برای انجام کار گروهی موزه‌های حاضر به هفت گروه تقسیم شدند. این تقسیم بندی بر مبنای نوع موزه‌ها و بزرگی و کوچکی آن‌ها انجام شد. مثلا کاخ موزه‌ها در یک گروه بودند. موزه‌های خصوصی و یا موزه‌های وابسته به سازمان میراث فرهنگی در گروه‌های خودشان. موزه علوم زمین مشهد هم با موزه علوم زمین تهران، موزه ارتباطات، موزه علم و فناوری و موزه تنوع زیستی پردیسان در یک گروه قرار گرفتند. از گروه‌ها خواسته شد تا با بررسی مشکلات موجود و مباحثی که در این سه روز ارائه شده بود، راهکارهایی برای بالا بردن کارایی و به روز رسانی مستندنگاری در موزه خود ارائه داده و تا پایان سال 2017 انجام دهند. البته موزه علوم زمین مشهد در بحث مستندنگاری از موزه‌های دیگر پیشتر بود و تمامی نکات خواسته شده را رعایت کرده بود، اما برای دیگر موزه‌های گروه، راه کارهای مفیدی ارائه شد.
سپس از نمایندگان گروه‌ها خواسته شد تا در مورد نتایج به دست آمده صحبت کنند. در پایان هم گواهی‌نامه شرکت کنندگان اهدا و عکس یادگاری گرفته شد.
