پژوهش، گامی در توسعه کیفی مرکز
توسط: حسین هادی زاده
در جهان امروز پیشرفت و توسعه کشورها مبتنی بر علم و دانش است. پژوهش، خلاقیت و نوآوری از اساسی‌ترین نیازهای یک جامعه برای رسیدن به توسعه، رفاه اجتماعی و استقلال واقعی است. سرمایه‌گذاری مناسب در این حوزه و هماهنگ نمودن آن با نیازهای یک کشور می تواند به عنوان گذرگاه اصلی توسعه پایدار و عامل محوری در پیشرفت آن کشور باشد. اگر روح حاکم بر برنامه‌های توسعه کشور مبتنی بر اقتصاد دانایی محور باشد بدون شک و بر این اساس نهادهایی می‌توانند نقش پررنگ‌تری را ایفا نمایند که کلیه فعالیتهای آنها مبتنی بر پژوهش های کاربردی و اصول فنی و علمی روز دنیا باشد. اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق یکی از اداراتی است که محدوده فعالیتی گسترده‌ای را شامل استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی در بر می‌گیرد و در حال حاضر دهه سوم فعالیت خود را سپری می نماید. دهه‌های اول و دوم فعالیت مرکز متمرکز بر فعالیتهای زیر بوده است:
1- فعالیتهای جاری سازمان از جمله تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی و فعالیتهای اکتشافی بسیار متنوع و در سه استان خراسان که نتایج بسیار محسوسی داشته است و بیشتر متمرکز بر جذب و آموزش نیروی انسانی بوده است.
2- توسعه زیرساخت‌های فیزیکی و امکانات سخت افزاری : فضاهای فیزیکی این مرکز در ابتدای تشکیل مساحتی حدود 300 مترمربع داشته که با پیگیری های مستمر مدیران مرکز در حال حاضر، برخوردار از۸۳۵۰ متر زیربنا (شامل ۴۲۰۰ متر مربع فضای ساختمان اداری و مرکز تحقیقات، ۱۲۰۰ متر انبار زیر سطحی و ۱۷۵۰ متر پارک موزه با پیشرفت فیزیکی ۹۵ درصد) می‌باشد.
3- جذب و تربیت نیروهای انسانی کارآمد: مرکز زمین‌شناسی مشهد در سال ۱۳۶۹ فعالیت خود را با ۵ نیرو شروع نموده است. سیاست مدیران مرکز در طول این سال‌ها بر بهبود کیفی فعالیتهای سازمان بوده است لذا جذب نیروهای انسانی کارآمد در دستور کار قرار گرفته است به‌طوری‌که در فاصله بین سال‌های۱۳۷۰ تا ۱۳۹۵ تعداد نیروهای انسانی این اداره کل ضمن افزایش قابل توجه از ۵ نفر به ۶۸ نفر، از نظر مدارج تحصیلی روند روبه رشدی را طی نموده است. امروزه حدود ۲۳٪ از نیروهای اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق به مرکزیت مشهد دارای مدرک دکتری و یا در مراحل نهایی اخذ مدرک دکتری مشغول می‌باشند. ضمن اینکه درصد نیروهای با مدرک کارشناسی ارشد با ۴۱٪ بیشترین تعداد را در بین نیروهای شاغل در مرکز مشهد دارا می باشند.
ارتقای سطح علمی، همزمان با کسب تجربه‌های میدانی متعدد و نیز آشنایی و برخورداری از تجربیات گرانقدر پیش‌کسوتان، باعث ارتقای سطح کیفی فعالیتهای فنی این اداره کل و اثر بخشی‌های برون سازمانی شده است، به‌گونه‌ای که امروزه کارشناسان این مرکز نقش بسیار پررنگی در همکاری با سازمان صنعت، معدن و تجارت و نظام مهندسی معدن استان داشته و همکاری‌های بسیار ارزنده‌ای با مجموعه‌هایی مانند استانداری‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، فرمانداری شهرستان‌های سه استان، اداره استاندارد، مسکن و شهرسازی، جهاد کشاورزی، نظام مهندسی ساختمان، میراث فرهنگی، سازمان محیط زیست ، دانشگاه‌ها و... شکل گرفته است.
مطالعه و ارزیابی فعالیتهای همکاران در فاصله سال های ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۵ نشان دهنده آن است که همزمان با بالا رفتن مدارج علمی، شاخص‌های پژوهشی نیز در اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق نیز افزایش چشمگیری یافته است که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:
1- انتشارات مقالات علمی در مجلات و کنفرانس های داخلی و خارجی: کارشناسان اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق در طی ۲۵ سال گذشته بیش از 295 مقاله در همایش‌های داخلی و خارجی، مجلات علمی – پژوهشی و ISI به چاپ رسانده اند (آن‌دسته از مقالاتی که توانستیم آنها را گردآوری کنیم). نمودار زیر نشان دهنده آن است که همزمان با افزایش نیروهای انسانی و بالا رفتن مدارج تحصیلی، مقالات ارائه شده از طرف کارشناسان مرکز رشد قابل توجهی داشته است.
2- انتشار کتب علمی: تاکنون ۱۰ عنوان کتاب در موضوعات زمین شناسی، پترولوژی، اکتشاف، موزه زمین شناسی زیست محیطی، لغت‌نامه تخصصی، اطلس‌های زمین شناسی و... توسط همکاران مرکز تألیف و ترجمه گردیده و تعدادی نیز توسط همکاران در دست ترجمه و تألیف است.
3- مشارکت در طرح‌های پژوهشی و پایان‌نامه‌های دانشجویی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی: کارشناسان اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق تاکنون در بیش از 70 طرح پژوهشی و پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری به عنوان استاد راهنما، مشاور و همکار با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مختلف از جمله دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، شهید بهشتی، تبریز، فردوسی مشهد، خوارزمی، پژوهشکده علوم زمین، شاهرود، بیرجند، پیام‌نور و واحد های مختلف دانشگاه آزاد اسلامی همکاری داشته اند.
4- طرح‌های پژوهشی ارائه شده توسط همکاران: در سال‌های اخیر ارائه طرح‌های پژوهشی کاربردی توسط همکاران از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده و تعداد آنها رو به افزایش است. این طرح‌ها شامل طرح‌های تکتونیکی، زیست محیطی، اکتشافی، چینه شناسی، ژئوبوتانی و... بوده است.
5- تشکیل کارگروهای تخصصی: این کارگروه‌ها با هدف پویایی و همگرایی بیشتر همکاران و ورود جدی به عرصه تحقیقات کاربردی از سال ۱۳۹۲ راه اندازی شده و تاکنون منشاء خدمات فزاینده‌ای در رشد و بالندگی مهم کانون بررسی‌های علوم زمین در منطقه شمال شرق بوده‌اند.
6- شکل‌گیری همکاری‌های بین سازمانی حاصل از فعالیتهای پژوهش محور: وجود نیروی انسانی متخصص و با تجربه، مدیران مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق را بر آن داشته تا از ظرفیت موجود استفاده نموده و در جهت کمک به توسعه استان و کشور طرح های تحقیقاتی را با سایر ارگان‌ها و سازمان‌های دیگر اجرایی نماید. از مهم‌ترین این طرح ها می‌توان به طرح اکتشاف عناصر فلزی در پهنه ۱۰۰۰ کیلومترمربعی گناباد با همکاری شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و طرح مطالعاتی و فرونشست با استانداری خراسان ر ضوی و... اشاره نمود.
7- برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی: دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی توسط کارشناسان مرکز در حوزه‌های مختلف و سطوح متفاوت برای کارشناسان داخلی و خارجی، دانشجویان دانشگاه پلی‌تکنیک کابل و نیز برگزاری ده‌ها کارگاه و دوره آموزشی برای کارشناسان سازمان نظام مهندسی معدن استان خراسان رضوی، مراجعان به نمایشگاه‌های بین‌المللی و... ارائه شده است. برخی از کارشناسان این مرکز در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مانند دانشگاه فردوسی، پیام نور و آزاد مشهد و نیز پژوهشکده علوم زمین به عنوان استاد مدعو تدریس داشته و یا هم اکنون در حال تدریس هستند.
8- برگزاری همایش‌های داخلی و بین‌المللی: از جمله این همایش‌ها می‌توان به همایش بین‌المللی زمین شناسی بنیادی در سال 1392، گردهمایی آمونوئیده‌ها و کنفرانس مهمی که در نظر است در سال آینده برگزار شود، اشاره نمود.
امروزه دیدگاه حاکم بر مدیریت اداره مشهد انجام طرح‌ها و پروژه‌های کاربردی با هدف تولید دانش و اشتغال زایی در جهت کمک به توسعه کشور می‌باشد جهت نیل به این اهداف کارگروه آموزش و پژوهش و انتشارات مرکز اقدام به گذاشتن ملاک‌هایی جهت تعیین اولویت‌های پژوهشی سالیانه مرکز، تدوین آیین‌نامه تشویقی و امتیازدهی به فعالیتهای پژوهشی مرکز، تعیین ملاک‌هایی جهت انتخاب پژوهشگران برتر و نیز انتشار پژوهشنامه سالانه مرکز نموده است. امید است که فعالیتهای پژوهشی اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق بتواند باعث تولید اطلاعات پایه و کاربردی در کشور شده و کمک شایانی به اشتغال زایی و حل معظلات جاری کشور نماید.
