اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق بر پایه‌ی برنامه‌ریزی علمی و عملیاتی و با تکیه بر توان کارشناسی پروژه‌های متعددی را به انجام رسانده و یا در دست انجام دارد.
با هدف انتقال تجربه و نیز معرفی نتیجه تلاش همکاران، در هر شماره به معرفی یک و یا چند پروژه منتخب می‌پردازیم.
معرفی پروژه تهیه نقشه پراکندگی ژئوسایت‌های استان خراسان رضوی
مجری طرح: جعفر طاهری
مشاور علمی: علیرضا امری‌کاظمی
مجری فنی: شیوا عباسیان
تهیه گزارش توسط: شیوا عباسیان
استان خراسان رضوی با مساحتی بالغ بر 118000 کیلومتر مربع، پنجمین استان بزرگ کشور است . این استان با قرارگیری در حد شمال شرقی سرزمین پهناور ایران دارای ظرفیت‌های متنوع زمین گردشگری، شگفتی‌های زمین‌شناختی فراوان و ظرفیت ژئوتوریسم قابل اعتنایی می‌باشد و به همین دلیل توان و ظرفیت جذب شمار زیادی از گردشگران را داراست. موقعیت طبیعی و ویژگی‌های جغرافیایی استان، از قبیل کوه‌های مرتفع، مناطق سرسبز و پوشیده از مرتع تا زیبایی‌های بکر نواحی بیابانی، آبشارها و رودها، دریاچه‌ها، شکارگاه‌ها و غارهای طبیعی از یک سو و آیین‌ها، موسیقی سنتی اصیل مناطق مختلف خراسان، زبان، ادبیات، آداب و رسوم، الگوهای معیشتی، عرفان و اعتقادات مذهبی، مناطق باستانی و رباط‌ها، اماکن و عمارت‌های تاریخی (مانند حمام‌ها، خانه‌ها، کاروانسراها)، روستاهایی با معماری منحصر به فرد، مراکز صنایع دستی و محلی (فرش، گلیم و...) که تنها گوشه‌ای از غنای عظیم طبیعی، تاریخی، فرهنگی- مذهبی و هنری استان است، که به این استان جاذبه‌های گردشگری فراوان بخشیده است. استان خراسان رضوی در کنار جاذبه‌های تاریخی و فرهنگ غنی، به دلیل وجود حرم مطهر امام رضا(ع) از ارزش ویژه‌ای برخوردار است. این وسعت چشم‌گیر، بی‌نظیرترین جاذبه‌های زمین‌شناسی، معدنی و ژئومورفولوژیکی را نیز در خود جای داده است. از دژ سربرافراشته هزار مسجد در شمال خراسان تا خنکای آب جاری در قنات قصبه گناباد و پلایاهای بجستان همه مظاهری از جلوه‌گری زمین است که ظرفیت زمین گردشگری خراسان را هویدا می‌کند. از جمله جاذبه‌های زمین‌شناختی منحصر به فرد این استان می‌توان به گرانیت‌های مشهد، ارتفاعات کلات (ناودیس معلق کلات)، آبشار ارتکند، بند نادری، آبشار و دره قره سو، روستا و چشمه آبگرم، غار مغان، ستون‌های بازالتی سربیشه، معدن فیروزه نیشابور، افیولیت‌های سبزوار، حوضه رسوبی کپه‌داغ، ارتفاعات بینالود، دریاچه بزنگان و... اشاره کرد.
طرح تهیه نقشه پراکندگی ژئوسایت‌های استان خراسان رضوی پس از پیگیری‌های متعدد در کارگروه نقشه‌های موضوعی، در سال 1395 توسط مهندس شیوا عباسیان آغاز گردید. در تهیه این نقشه، طی جلساتی که با تیم کاری، کارگروه نقشه‌های موضوعی، شروع به جمع‌آوری اطلاعات در قالب 7 آیتم گردید. در ابتدا سرفصل‌ها بدین شرح بود:
1. بانک منابع آبی استان (چشمه، دریاچه، آبشار، سد، قنات، و...)
2. بانک پدیده‌های کارستی و غارهای استان
3. بانک پدیده‌های آذرین و ماگماتیسم
4. بانک پدیده‌های تکتونیکی و زمین ساخت
5. بانک ساختارهای ژئومورفولوژیکی (شامل فرسایش،رسوب شناسی،چینه شناسی و....)
6. بانک ژئوسایت‌های معدنی
7. بانک پدیده‌های زمین باستان‌شناسی
جمع‌آوری این اطلاعات به روش و مراحل زیر صورت گرفته است:
1. مطالعات کتابخانه‌ای (کتب مرتبط، گزارشات و بررسی‌های میدانی و...)
2. مصاحبه با کارشناسان نقشه‌های زمین‌شناسی
3. تهیه فرم‌های پدیده‌های زمین‌گردشگری و تکمیل توسط کلیه کارشناسان و همکاران مرکز
4. جستجو در سایت‌های معتبر اینترنتی مرتبط، از قبیل فرمانداری، استانداری و... هر شهرستان
5. مکاتبات اداری از جمله با سازمان آب منطقه‌ای استان خراسان رضوی، کمیته غارنوردی استان، اداره منابع طبیعی، سازمان زمین‌شناسی کشور، سازمان نقشه‌برداری کشور و...
در گام نخست، پس از جمع‌آوری اطلاعات با توجه به جلسات تخصصی کارشناسی و فاکتورهای مورد توجه در مبحث زمین گردشگری، اطلاعات فیلتر شده و لایه‌های مورد نیاز رقومی و وارد محیطGIS گردید. سپس بر اساس طبقه‌بندی پیشنهادی مجری طرح و کمیته راهبردی، جزئیات هر پدیده بررسی و سامانه اطلاعاتی آن گردآوری و تکمیل و در نهایت اقدام به تهیه و تکمیل جداول اطلاعات توصیفی مکانی و بانک اطلاعاتی کامل هر پدیده، در محیط رقومی شد، که با توجه به مختصات‌دار بودن پدیده‌ها کلیه لایه‌ها در قالب نرم‌افزار ArcGIS در نقشه استان خراسان رضوی جانمایی و ثبت گردید. با توجه به دوره‌های مرتبط با تعاریف و استاندارد معرفی ژئوسایت و ژئوپارک که در سازمان زمین‌شناسی تهران برگزار گردید و طبق استاندارهای تعریف شده در گروه میراث زمین شناختی تهران توسط مشاور محترم آقای دکتر علیرضا امری کاظمی، پدیده‌های زمین‌شناختی، پیش ژئوسایت‌ها و ژئوسایت‌ها در تقسیم‌بندی جدید از دیدگاه‌های گوناگون از جمله: میزان ارزش و اهمیت، چگونگی دسترسی و ویژگی زمین‌شناختی و زمین ریخت‌شناختی طبقه‌بندی و گروه‌بندی شدند.
با توجه به این‌که تقسیم‌بندی ژئوسایت ها بیشتر متأثر از ویژگی های زمین شناختی و زمین ریخت شناختی می باشد، کلیه پدیده‌ها در گروه‌های زیر ارائه شده است:
کل پدیده‌هایی که تاکنون در نقشه مقدماتی جانمایی و اطلاعات توصیفی آن در قالب بانک اطلاعات تهیه شده عبارتند از:
• تعداد 41 مورد نمونه زمین‌شناختی (فسیل، سنگ، کانی، معادن خاص و...)
• تعداد 10 مورد پدیده‌های زمین‌ساخت (گسل‌ها و چین خوردگی‌ها)
• تعداد 44 مورد پدیده‌های رسوب شناسی- فرسایش (غار، پلایا و...)
• تعداد 112 چشم‌اندازهای زمین‌شناختی (آبشار، دریاچه، سد، دره، قنات، چشمه‌آبگرم و..)
• تعداد 1 مورد پدیده زمین‌شناسی مهندسی (زمین لغزش)
• تعداد 13 مورد پدیده زمین‌شناسی فرهنگی (زمین باستان‌شناسی و معدن کاری کهن)
• تعداد 9 پدیده آذرین و دگرگونی (ستون بازالتی، دهانه و قله‌های خاص، گدازه طنابی و.)
در مجموع تعداد 230 پدیده در نقشه جانمایی شد که علاوه بر این‌ها سایر لایه‌های اطلاعاتی از قبیل: اقامتگاه‌های بوم‌گردی، هتل و مهمانپذیر، جایگاه‌های سوخت، مراکز درمانی و بیمارستانی، سرویس‌های غذاخوری و رستوران‌ها، پایانه‌ها (فرودگاه و ایستگاه راه‌آهن)، محل پارک موزه سازمان زمین‌شناسی، پناهگاه‌های حیات وحش و پارک ملی نیز در نقشه نمایش داده شده است.
نقشه و گزارش مربوطه پس از تکمیل در فاز مقدماتی تقدیم کمیته نظارت و ارزشیابی جهت داوری گردیده است. در فاز توسعه اقداماتی از قبیل تعیین مسیرهای زمین گردشگری، تهیه Application جهت استفاده در تلفن همراه ونظایر آن در نظر گرفته شده است که در صورت تامین اعتبارات مورد نیاز اجرایی خواهد شد.
این نقشه با استناد به آخرین اطلاعات موجود از هر گروه گردآوری شده و هم‌چنان در حال بروزرسانی می‌باشد.
نقشه مقدماتی پراکندگی ژئوسایت‌های استان خراسان رضوی
بدیهی است گام‌های توسعه‌ای این پروژه هم‌چنان در دستور کار این اداره کل می‌باشد و حسب مورد در آینده به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
